نقش کتیبه‌نگاری بناها در ترویج اندیشه‌های مذهبی و مشروعیت حاکمان صفوی (مطالعه موردی بناهای اصفهان، اردبیل و مشهد)

هدف از این مقاله، تبیین کارکرد کتیبه­های معماری، در بیان اصول تشیع و تأثیر آن‌ها بر مسأله مشروعیت حاکمان صفوی است. پرسش این است که شاهان صفوی چگونه از کتیبه‌ها به منظور بیان اندیشه‌ها و دست‌یابی به اهداف سیاسی و مذهبی خود بهره برده‌اند؟ روش گردآوری داده‌ها، اسنادی و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. بناهای صفوی در اصفهان، اردبیل و مشهد، جامعه آماری پژوهش را تشکیل می‌دهند. اصفهان به عنوان پایتخت اصلی و اردبیل و مشهد به عنوان مراکز دینی و معنوی و خطوط مقدم صفویان در مقابله با عثمانی‌ها و ازبک‌های سنی‌مذهب گزینش شده‌اند. نتایج پژوهش، نشان می‌دهد تمایلات و اندیشه‌های سیاسی ـ مذهبی حاکمان صفوی، در قالب کتیبه‌هایی با موضوع نام‌های خداوند و پیامبرˆ، نام ائمه‰، احادیثی مانند حدیث نوح، اذکار و ادعیه به ویژه صلوات کبیره و شهادتین شیعی، آیه اولی‌الامر، آیه تطهیر، آیة‌الکرسی، عباراتی برای توصیف ولایت‌مداری حاکمان، عبارت «مروج مذهب ائمه اثنا‌عشر» برای توصیف شاه‌عباس اول و القاب «الموسوی» و «الحسینی» در انتهای نام حاکمان، نمود یافته ‌است. بهره‌گیری از این موضوعات در کتیبه‌ها، موجب القای این اندیشه‌ها بود‌ که «حاکمان صفوی، مروّجان واقعی دین هستند، به واسطة ارتباط با خاندان امامت از مشروعیت زیادی برخوردارند و دولت صفوی، دولت موعود قبل از ظهور امام زمان† است که وظیفه‌اش فراهم ‌آوردن مقدمات ظهور است.