نسخۀ مثنوی مورّخ 677 قونیه و چاپ‌های متعدّد مبتنی بر آن*

چکیده در میان متون بی‌شمار ادب فارسی، مثنوی مولانا جزو نادر متن‌‌هایی است که از لحاظ باقی ماندن نسخه‌های معتبر و اهتمام به تصحیح آن، خوش‌فرجام و دوستکام بوده است. زمانی که نیکلسون به تصحیح آن همّت گماشت و مجلّدات نخستین آن را چاپ کرد (1925) هنوز بسیاری از متن‌های مهم، ناشناخته در گوشۀ کتابخانه‌ها گرد و خاک می‌خوردند. با اینکه نیکلسون قبل از شروع به کار تصحیح، سعی کرده بود همۀ نسخه‌های معتبر شناخته شده را گرد آورد ولی در حین تصحیح بود که به وجود نسخه‌‌هایی از قرن هفتم و نزدیک به زمان آفرینش متن پی برد که یکی از آنها نسخۀ مورّخ677 محفوظ در موزۀ آرامگاه مولانا در قونیه بود. نیکلسون بعد از دریافت و ارزشیابی نسخه به اهمّیت آن پی برد و در چاپ دفتر سوم به بعد آن را اساس قرارداد و برای نشان دادن تفاوت‌های ضبط آن با دو دفتر 1و2 ضمیمه‌‌هایی افزود.  این نسخه در سال1371 به همّت نصرالله پورجوادی و متخصّصان فنّی مرکز نشر دانشگاهی و همکاری توفیق سبحانی به صورت عکسی (فاکسیمیله) به چاپ رسید و در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان مولوی قرار گرفت. به جهت جایگاه بی‌بدیل این نسخه در حفظ صورت و قرائت درست مثنوی، چند تن از مثنوی پژوهان همزمان اقدام به چاپ آن کردند. این مقاله هزارو سیصد بیتِ آغازین دفتر اوّل را در شش چاپ مبتنی بر تک نسخۀ قونیه ـ که گاهی ضبط‌های چاپ نیکلسون را نیز به عنوان نسخه بدل در حاشیه افزوده‌اند ـ مقایسه و با چاپ عکسی مقابله کرده و اختلاف‌ها را بیت به بیت آورده است. این اختلاف‌ها به قرائت متفاوت از ضبطی واحد، اختلاف سلیقۀ مصحّحان در حفظ یا تغییر شیوۀ خط و طرز تلفّظ کلمات، بی‌دقّتی در مراحل حروف‌چینی و اغلاط چاپی و... مربوط می‌شود.  این مقابله نشان داده است که در چاپ‌های اخیر، در قرائت متن بیش از آنکه چاپ عکسی مورد مراجعه باشد، به چاپ‌های حروفی قبلی نسخۀ قونیه و نیکلسون مراجعه شده است.