ناکارآمدی سرشماری عمومی سال 1335ش در احصاء بیکاری؛ نمونه‌ای از نسبت آمارهای اقتصادی با امر واقع تاریخی

از سال 1335ش تاکنون، سرشماری­های ادواری عمومیِ نفوسِ جمعیت کشور، اصلی‌ترین منبع رسمی است که در آن آمار بیکاران کشور احصاء می­شود. براساس نتایج سرشماری 1335ش، جامعۀ ایران در آن زمان در وضعیت اشتغال کامل قرارداشت. این در حالی بود که در دهه­های 1320 و 1330ش، از سویی سرمایه­گذاری­های عمرانی به بخش­های غیرمولد یا دیربازده سوق یافته بود و از سوی دیگر، جمعیت روستایی که اکثریت جمعیت آن زمان کشور را تشکیل می­داد، از منابع و امکانات تولیدی روستاها پیشی گرفته بود؛ ازاین‌رو، بخش زیادی از جمعیت فعال کشور به­صورت آشکار و پنهان با مشکل بیکاری روبه­رو بود؛ بنابراین، پرسش پژوهش حاضر این است که چرا سرشماری سال 1335ش از بازنمایی این بیکاری ناتوان بوده است؟ مدعای نوشتۀ حاضر این است که دسته­بندی و مقولاتی که برپایۀ آنها در این سرشماری به آمارگیری و احصاء بیکاران پرداخته ‌شده است، موجب مخدوش­شدن آمار بیکاری و پنهان­شدن آن می­شد؛ زیرا این دسته­بندی و مقولات، برگرفته از تقسیم‌بندی نیروی کار برپایۀ کار مزدی بود، حال‌ آنکه در جامعة آن زمان­، کار رعیتی بر دیگر اشکال کار غلبه داشت. براین­اساس، نخست، چگونگی بازنمایی بیکاری در سرشماری یادشده شرح داده می­شود و سپس، شیوۀ بهره‌برداری از زمین پیش از اصلاحات ارضی بررسی خواهد شد تا در آخر بتوان نشان داد که آمار بیکاری در سرشماری مذکور، به چه طریقی به شمارش نیامده و پنهان مانده بود.