مفهوم‌شناسی واژگانی یاسا در ادبیاتِ دیوان‌سالاری ایران در عهد مغول ـ تیموری

به زعم برخی از نظریه­پردازان حوزه قدرت، شخص فرهمند (کاریزماتیک) هنگام رسیدن به اقتدار سیاسی با وعده راهِ چاره برای مصائب داخلی و خارجی، در نظر مریدان خویش فردی خارق­العاده با جذبه زیاد و واجد رهبری تلقی می­شود. از این ­رو او باید دائماً شایستگی­های خود را به ثبات برساند. نظریه سلطه فرهمندانه در طول تاریخ مصادیق بسیاری دارد. چنگیزخان به عنوان یک رهبر فرهمند با هوشِ جنگی بسیار و برخاسته از جامعه سنتی مغولان از جمله این نمونه­هاست. وی با ابزار شجاعت و جنگاوری، در هجوم­هایی که به پیروزی و کسب غنائم منجر می­شد، اقتدار خود را به پیروان و فرمانبردارانش اثبات می­کرد. حوزه قدرت چنگیز ابتدا محدود به گروه کوچکی از مغولان بود، اما تداوم شهامت و کسب منافع­مالی برای مریدانش، اقتدار سیاسی وی را گسترش داد. در سال­های آغازین قرن هفتم هجری، هنگامی که چنگیزخان موفق به کسب قدرت مقتدرانه بر قبایل ترک و مغول شد، برای انتظام امور و کنترل بی­­چون و چرای این قبایل قوانین یاسا را وضع کرد. قوانینی که مسائل مذهبی در آن­ها با شفقت و اغماض زایدالوصف همراه شده بود و همین امر، رمز ماندگاری یاسا را برای مدت­های مدیدی مهیا ساخت. فرامین یاسا در دوران حکومت ایلخانان در ایران برای حفظ انتظامات نظامی، حذف رقبای سیاسی و حمایت از دیوان­سالاران اجرا شد؛ آن هم با ترکیبات وصفی و اسمی که معانی متفاوتی را به منصه ظهور رساند.  هدف از پژوهش حاضر بررسی مفهوم واژگانی و ترکیبی یاسا در ادبیات دیوان­سالاری ایران عهد مغول (و تا حدی اثرات آن در دوره تیموری) و نقش تعلیمی و بازدارنده آن است.