مطالعۀ تطبیقی رمزهای آیینی و فرهنگی در منظر‌پردازی باغ‌های ایرانی و چینی

بیان مسئله: سه عامل فرهنگ، آداب‌ و رسوم و باورهای مذهبی مؤثرترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تمدن‌های کهن از جمله ایران و چین بوده ‌است. این مؤلفه‌ها در تمدن‌های مذکور به صورت‌های مختلف تجسم ‌یافته و در تعریف هویت مکانی فضاهای مختلف از جمله باغ‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در این راستا انجام مطالعۀ تطبیقی جهت بررسی چگونگی تأثیر مفاهیم آیینی و فرهنگی در شکل‌گیری رمزها و فضاهای کالبدی باغ‌سازی این دو تمدن مسئلۀ اصلی این تحقیق است.هدف: هدف اصلی این مقاله، شناخت رمزهای به‌کاررفته در ساختار کالبدی باغ‌های ایرانی (دورۀ اسلامی) و باغ‌های چینی (دوره‌های تائو و بودا) و چگونگی ارتباط آن با باورهای آیینی و فرهنگی این دو تمدن بوده است. روش تحقیق: این پژوهش از گونه پژوهش‌های کیفی است که در مرحلۀ جمع‌آوری اطلاعات از روش توصیفی_تحلیلی و تفسیری_تاریخی و در مرحلۀ تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها از روش استدلال منطقی بهره گرفته است. این مقاله با نگاهی لایه‌ای و با تمرکز بر تأثیر رمزهای برگرفته از باورهای مذهبی انجام شده است. در این راستا ابتدا به بررسی رمزها، انواع آن و چگونگی ظهور و نمایش عناصر نمادین در باغ‌سازی ایران و سپس چین پرداخته ‌شده و با توجه به وجود ارتباط میان رمزهای استفاده شده با باورهای مذهبی تمدن و سازندگان آن، به مطالعۀ تطبیقی لایه‎های رمزگانی در باغ‌های ایران و چین پرداخته شده است. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به تفاوت‌های موجود در نگاه به طبیعت، ریشه‌های آیینی و فرهنگی، عوامل اقلیمی و تأثیر آن بر ظهور رمزهای عام و خاص، باغ‌های ایرانی و چینی از آغاز شکل‌گیری خود با روش‌های متفاوتی روبه‌رو بوده‌اند. چنین به نظر می‌رسد که باغ‌سازی چینی با رویکرد تقدیس طبیعت، از نمادها و نشانه‌هایی برای یادآوری قدرت‌ها و نیروهای نهفته در طبیعت و دنیا استفاده کرده است. درحالی‌که در باغ‌سازی ایرانی نمادها و نشانه‌ها در راستای نگاه آیه‌ای به طبیعت و در جهت یادآوری بهشت و قدرت خداوند در خلق طبیعت و دنیا است.