مطالعه تطبیقی کارکردهای تمثیل با رویکرد بیان معنا در معماری ایرانی

پدیده‌های موجود در عالم مراتب مختلفی از مادی تا معنایی دارند که به صورت ظاهر و باطن یا «صورت» و «معنا» شناخته شده و بر اساس جهان‌بینی افراد ادراک می‌شوند. در معماری نیز آثار کالبدی، محل تجلی معانی در سطوح مختلف می‌باشند. بنابراین آنچه که اهمیت ویژه‌ای دارد، کسب آگاهی نسبت به چگونگی بیان معانی برای طراحان می‌باشد. شیوه‌های مختلفی برای انتقال معنا در حوزه‌های ادبی و هنری وجود دارد که تمثیل به‌عنوان یکی از این روش‌ها مطرح است. هدف این مقاله تبیین نقش تمثیل و کاربست آن در آثار معماری می‌باشد. به این منظور به ویژگی‌های مفهومی و ساختاری تمثیل در سایر حوزه‌ها پرداخته شده‌است تا با مطالعه‌ای تطبیقی، خلأ نظری و معرفتی کاربرد آن در زمینه معماری پر شود و راه برای خلق آثار معماری فاخر و درک معانی مستتر در کالبد‌های موجود هموارتر شود. این مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و با رویکرد کیفی انجام یافته؛ به بررسی تطبیقی نحوه کاربرد تمثیل در ادبیات، هنر و معماری پرداخته است تا به پرسش اصلی درباره چگونگی نقش و کاربرد تمثیل در بیان معنا پاسخ دهد. نتایج تحلیل‌ها نشان داد که تمثیل، از طریق محسوس نمودن مفاهیم ذهنی، نقش مهمی در ادراک‌پذیر نمودن معنا در سطوح مختلف دارد. تمثیل در آثار معماری نیز با استفاده از تصاویر عینی، تصویری ذهنی از مفاهیم، در اندیشه مخاطب ایجاد می‌کند که اثری ماندگار در ذهن خواهد داشت. همچنین یافته‌ها حاکی از آن است که تمثیل با نقشی متمایز از نمادها و نشانه‌ها، که کارکرد انتزاعی‌تری دارند، با عینیت‌بخشی و تصویرسازی مفاهیم عمیق و با داشتن قابلیت مهم «استدلال‌پذیری» سبب درک معانی با به‌کارگیری قوه عقل می‌شود. مهم‌ترین تمثیل‌های به کار رفته در معماری ایرانی، اصل توحید را به مثابه بالاترین مرتبه حقیقت و معنا بیان می‌کنند