علل و دلایل شکل‌گیری، تداوم و گسترش جنبش گولن

این تحقیق با هدف بررسی علل و دلایل شکل­گیری، تداوم و گسترش جنبش هیزمت[1] (جنبشی منتسب به فتح­الله گولن)، ضمن بررسی آرا و اندیشه­های گولن، خاستگاه فکری و نظری این جنبش را در بستر تاریخی تحولات و شرایط سیاسی و اجتماعی ترکیه مطالعه‌کرده‌است؛ علاوه‌بر‌این، روند گسترش این اندیشه­ها و سازماندهی این جنبش در قالب نهادهای آموزشی و مالی منضبط و کارآمد و رسانه­های ارتباط جمعی با نگرشی سیستمی (بررسی عوامل درونی و بیرونی تأثیرگذار بر جنبش) بررسی‌شده‌است. این تحقیق از نوع تحقیق‌های اکتشافی است و از روش (تکنیک) توصیف و تاحدودی تحلیل با مراجعه به اسناد بهره­گیری‌شده‌است. به‌طور‌کلی، جنبش گولن ازیک‌سو محصول شرایط تاریخی ترکیه و واکنشی به سیاست­های سکولاریستی دولت­ها و ازسوی‌دیگر، تلاشی مستمر به‌منظور سازگاری اسلام با مدرنیته و دموکراسی بوده‌است. بهره­گیری از آموزه­های تصوف، تقدیس کار و کوشش جمعی، مبارزه با فقر، جهل و تفرقه و تلاش برای آشتی سنت و مدرنیته با وام­گیری از سنت لیبرالیسم و اخلاق پروتستانی، نوعی از اسلام را به جهانیان عرضه‌کرده‌است که از اسلام اجتماعی در برابر اسلام سیاسی دفاع‌می­کند؛ اگرچه فعالیت­ها و اقدام‌های این جنبش تحت‌الشعاع حوادث پس از کودتای نافرجام قرارگرفته و دولت ترکیه مبارزه‌ای گسترده را برای حذف این جنبش آغاز‌کرده‌است، به‌نظر‌نمی­رسد داستان جنبشی که جای پای عمیقی در سنت اسلامی و فرهنگ بومی دارد و توانایی خود را در تطبیق با شرایط موجود و روزآمدکردن اندیشه­های اسلامی نشان‌‌داده‌است، به این زودی به‌پایان‌برسد. [1] . هیزمت در زبان و فرهنگ ترکی به معنای «خدمت به هنموعان و اهتمام در کاری» است (وب­سایت فرهنگستان زبان ترکی، 2 نوامبر 2017). در این تحقیق، جنبش گولن، جنبش خدمت یا هیزمت یا جماعت گولن، همگی معادل همدیگر به‌کاررفته­اند.