ساختار‌ تعجب سماعی در زبان گفتار و نوشتار عربی معاصر با تکیه بر معادل‌یابی آن در فارسی (مورد پژوهانه کتاب «الشمس فی یوم غائم» و «زهرة العمر»)

در زبان عربیِ معاصر، اسلوب­های تعجبِ سماعی، در مقایسه با اسلوب­های قیاسی آن پرکاربردتر و متنوع­ تر است. هر چند، این اسلوب‌های تعجبِ سماعی، هنوز هم همانند قدیم کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. پژوهشگران به این مسئله که ساختارهای  تعجبِ سماعی نیز خود می­توانند از ساخت­های ویژه‌ای پیروی کنند، نپرداخته‌اند. همین امر به همراه کاربرد متنوع این نوع جمله­ ها در زبان عربی و معادل­ یابی آن­ها در زبان فارسی، بیانگر اهمیت پژوهش حاضر است. این مقاله به دسته ­بندی 460 جملة تعجبی در دو کتاب «الشمس فی یوم غائم» و «زهرة العمر» که اولی به زبان گفتار و دومی به زبان نوشتار نزدیک­تر است، پرداخته‌است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است ابتدا جمله ­های تعجبی سماعی را بر پایة تقابل میانِ زبان فارسی و عربی توصیف کند. سپس معادل ­یابی، ساخت و کاربرد جمله ­های تعجبی سماعی در زبان گفتار و نوشتار مورد ارزیابی قرار گیرد تا تفاوت­ها و شباهت­های موجود میان جمله­ های تعجبی سماعی در فارسی و عربی نمایان شود.یافته‌های پژوهش نشان می­دهد که در زبان گفتار، سبک و آهنگ در تشخیص ساختار جمله‌های موردِ اشاره مهمترین نقش را بر عهده دارند. همچنین، تمنی، قسم و گاه ضرب‌المثل­ها و اصطلاح‌های عامیانه، تکیه و تأکید بسیار مورد استفاده قرار می­گیرند. در زبان نوشتار نیز ساخت­های تأکیدی نقش پررنگ­تری داشته و جمله‌ها با تنوع بیشتری می­آیند. در این میان، جمله ­های نمایانندة مقدار و مقایسه، اسلوب­های منفی، اسلوب­های تأکیدی که گاهی در قالب جمله‌های خبری منفی مانند اسالیب حصر، استثنا، تقابل و تباین می­آیند، بسیار اهمیت دارند. در معادل­ یابی - به­ ویژه در زبان گفتار- حرف «که» نقش مؤثری دارد. به نظر می­رسد در زبان نوشتار عربی بیشتر این جمله‌های با ژرف‌ساخت به ­کار می­روند و در زبان فارسی اغلب با روساخت معادل­ یابی می­شوند. همچنین، این پدیده در زبان گفتار بیشتر به چشم می­خورد.