حوزۀ ادبی حصار و بعضی از ویژگی‌های آن

یکی از مهم‌ترین حوزه‌های ادبی ماوراءالنهر که در رشد روند ادبیات تاجیک تأثیر گذاشته، دایرۀ ادبی حصار است. در این مقاله سعی شده است بعضی از جنبه‌ها و ویژگی‌های ادبی مذکور بررسی شود. حصار با مؤسسات فرهنگی و اهل ادب خود شهرت داشته است. در میان حاکمان حصار اشخاص علم و ادب‌دوست نیز بوده‌اند که در رشد فرهنگ این کشور سهم بسزا داشته‌اند. ازجمله این حاکمان می‌توان به هشام‌سلطان، قل قوش‌بیگی و... اشاره کرد. در قرن‌های ۱۷-۱۹ میلادی نیز شاعران زیادی با سبب‌های گوناگون، وطن خود حصار را ترک کرده و به شهر و به کشورهای دیگر، به‌خصوص هندوستان، سفر کرده‌اند. ترک وطن شاعران که پیش از هر چیز به وضع ناگوار روزگار آن‌ها بازمی‌گردد، در ماوراءالنهر در این دوره خیلی معمول بود. تصویر این اوضاع ناگوار در اشعار حسرت حصاری، ارثی، فارغ و به‌خصوص کریم دیوانه نمود بیشتری دارد. در آثار شاعران حصار موضوع غریبی نیز جایگاه خاص دارد و این بی‌شک با وضع زندگی مردم و به‌ویژه اهل علم و ادب ارتباط قوی دارد. در آثار باقی‌ماندۀ شاعران حوزه حصار موضوعات مختلف اجتماعی و اخلاقی نیز بازتاب یافته است. تصویر حوادث، وقایع، اشخاص و اشیای مشخص نیز در آثار شاعران حصار خیلی زیاد است. غزل، قصیده، مثنوی و مخمس از قالب‌های پرکاربرد و قطعه، رباعی، مستزاد، ترکیب‌بند و ترجیع‌بند از قالب‌های نسبتاً کم‌کاربرد در میان شاعران حصار است. نوع تازه‌ای که در حوزۀ ادبی حصار عرض وجود کرده، تیتال است که در آثار حسرت دیده می‌شود. سبک شاعران این ناحیه نیز ادامۀ سبک خراسانی و عراقی و یا آمیختۀ خراسانی و هندی است. نگارنده در پایان چنین نتیجه‌گیری کرده که حوزۀ ادبی حصار از اجزای تشکیل‌دهندة ادبیات تاجیک است و بررسی عمیق و همه‌جانبه‌اش به حل و درک مسائل مربوط به تاریخ ادبیات بسیار مساعدت خواهد کرد.