تخلّص در شعر فارسی و عربی(بررسی تطبیقی نام‌های شعری در نزد شاعران فارسی‌زبان و عرب)

یکی از ویژگی­های اصلی شعر فارسی، تخلّص شعری است. این موضوع دست­کم تا پایان عصر مشروطه، دغدغۀ ذهنی بخش گسترده­ای از شاعران محیط­های فارسی­زبان در مشرق ‎زمین بوده و از طریق شعر فارسی در میان دیگر ملل مسلمان نیز رواج یافته است. تخلّص، بدان گونه که در میان ایرانیان گسترش داشته، در میان عرب شهرت نیافته است و با نام لقب ­شعری در نزد آنان شناخته شده و از این راه بر میراث شعری شاعران عربی تأثیر گذاشته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه نام­های شعری شاعران فارسی‏زبان و عرب ذیل «تخلّص و القاب شاعرانه» در شعر فارسی و عربی پرداخته‌، ویژگی­های آن را در دو فرهنگ بررسی کرده است. سؤال اصلی پژوهش این است که «نام‌های شعری شاعران فارسی ‏زبان و عرب از لحاظ نوع نام، جایگاه و اهمیت آن تا چه حدی با یکدیگر شباهت و تفاوت دارند؟» نتیجۀ پژوهش نشان داد تخلّص به­ دلیل گسترش شگفت­انگیز آن در شعر فارسی، در شعر عربی نیز تأثیر گذاشته است. در کنار عوامل مؤثّر، در گزینش نام‌های شعری اعم از تخلّص، لقب و نام مستعار، گاه عوامل بیرونی مانند حوادث، ممدوحان، ولی‌نعمتان و اوضاع اقلیمی جامعه و گاه عوامل درونی مانند عقاید باطنی شعرا مؤثّر بوده ­اند