تحلیل نظام حکومتی محمود و مسعود غزنوی (387 تا 432ق/997 تا 1041م) در آثار ادبی‌تاریخی براساس نظریة لیکرت

نظام‌های حکومتی ایران در دورة بعد از اسلام، بازتولید نظام سیاسی ایران قبل از اسلام بود که در فر­آیند سیاسی چندصدساله و هم‌زمان با اسلامی‌شدن جامعه ایرانی و کسب استقلال تدریجی از خلافت صورت پذیرفت. غزنویان نخستین حکومت ترک‌نژاد ایرانی بودند که برعکس بسیاری از حکومت­های ایرانی، قدرت‌یافتن آنان مبنای قبیله­ای نداشت. حاکمان غزنوی نه رؤسای قبایل، بلکه غلام ‌سپاهسالارانی بودند که رده­های مختلف نظامی را با تلاش خویش به دست آورده بودند و خصلت نظامی­گری و استبداد، در تمام وجود آنان ریشه داشت. در این مقاله می‌کوشیم براساس نظریة لیکرت و با تکیه بر آثار برجسته ادبی‌تاریخی این دوره؛ یعنی تاریخ بیهقی و دیوان سه شاعر درباری عنصری و فرخی و منوچهری نظام حکومتی غزنویان را در دو سطح میانی (ساختاری) و سطح کلان (محیطی) بررسی کنیم. در سطح میانی (ساختاری) نحوة ارتباط و تمرکز و تمرکزنیافتن، سیستم رهبری لیکرت و در سطح کلان (محیطی)، نظام ارزشی و چگونگی تأثیر آن بر شیوة رهبری غزنویان را تبیین می­­­کنیم. غزنویان با ترویج نظام ارزشی الهی و انتساب حاکمیت خود به پیامبر(ص) از طریق خیلفه بغداد، به حکومت خویش تقدس بخشیده و جنایاتشان را توجیه می‌کردند. بدین‌وسیله، نظام دیکتاتوری پدید آوردند که به‌شدت متمرکز بود؛ یعنی تمام تصمیم‌گیری‌ها در رأس سازمان انجام می‌گرفت و سیستم شماره یک لیکرت، یعنی شیوة آمرانه، در آن حکمفرما بود.