تحلیل نحوی «هم‌نقش ضمیر» با نگاه به ساختار فعل و نقش ضمایر متّصل در جمله‎های انفعالی ـ احساسی

جُستار حاضر در پی آن است تا به بررسی گروهی از کلمات بپردازد که در جمله، مرجع ضمیری مذکور (پیوسته یا گسسته) هستند و در صورت حذف ضمیر می‎توانند جایگزین آن شوند و نقش آن را برعهده ‎گیرند؛ ازاین‎‌رو، ما این دسته واژه‌ها و گروه‌های اسمی را «هم‎نقشِ ضمیر» نامیده‎ایم. ضمایری که این گروه‌واژه‎ها مرجع آن‏ها هستند بعد از اسم، حرف اضافه و فعل به کارمی‌روند و غالباً در سه نقش مضافٌ‌الیهی، متمّمی و مفعولی ظاهر می‌شوند؛ با این توضیح که نقش مفعولی آن‎ها، به‌ویژه در سوم شخص مفرد، دارای تفاوت‎هایی با دو نقش دیگر است. به باور ما، همین تفاوت‎ها سبب شده است که برخی دستورنویسان آن را با یک کاربرد ویژه و امروزی در گویش فارسی تهرانی مقایسه کنند و به‌اشتباه آن را «ضمیر فاعلی» بنامند. همچنین، کوشیده‌ایم تا در این مقاله نشان دهیم که نقش دستوری ضمایر پیوسته در جمله‎های بیانگر حالت انفعالی و احساسی، چیزی جز مفعول، متمّم یا مضافٌ‎الیه نیست و نقش دستوری اسم یا ضمیر گسسته در ابتدای این جمله‎ها نیز «هم‎نقش ضمیر» است؛ امّا قراردادن اسم یا ضمیر گسسته به جای ضمایر پیوسته در این گونه جمله‎ها در اغلب موارد باعث «نادستورمندی» جمله می‎شود. در این مقاله همچنین نشان داده شده که نقش دستوری ضمایر پیوسته در جمله‎های بیانگر حالت انفعالی و احساسی، چیزی جز مفعول، متمّم یا مضافٌ‎الیه نیست و نقش دستوری اسم یا ضمیر گسسته در ابتدای این جمله‎ها نیز "هم‎نقش ضمیر" است؛ امّا قرار دادن اسم یا ضمیر گسسته به جای ضمایر پیوسته در این گونه جمله‎ها در اغلب موارد باعث « نادستوری شدن» جمله می‎گردد.