تحلیل الگوی رفتاری توفان‌های گردوخاک استان‌های غرب و جنوبغرب ایران و ارتباط آن با توفان‌های گردوخاک خاورمیانه

توفان­های گردوخاک در سال­هایاخیر با تشدید بیابان­زایی در کشورهای عراق، عربستان و سوریه جنبه­هایمختلفیاززندگیمردمرادرغرب و جنوب غرب ایران متأثرساختهاست. ذرات معلق موجود در جو سلامت عموم، کیفیت هوا، توازن انرژی زمین و چرخه هیدرولوژی را تحت تأثیر قرار می­دهند. از این رو، آگاهی از توزیع زمانی- مکانی توفان­های گردوخاک برای کمّی سازی این اثرات بسیار مهم می­باشد. در این مطالعه تلاش شد با استفاده از داده­های عمق اپتیکی (AOD) سنجنده MODIS، وضعیت توفان­های گردوخاک در غرب و جنوب غرب ایران بررسی شود. برای رسیدن به اهداف تحقیق پس از آزمون درستی سنجی آماری محصول AOD با استفاده از داده­های زمینی دید افقی، بررسی و تحلیل تغییرات زمانی سالانه و ماهانه توسط نمایش تغییراتزمانیوکشفروندهای متغیرهادرقالبنمودارهای توالی زمانی و همچنیننمایش تغییراتمکانی گردوخاکبهصورتنقشهانجام شد. سپس نقشه­های میانگین توسط داده­های  ECMWF[1] استخراج شد و سامانه­های همدیدی تأثیر­گذار و تغییرات این سامانه­ها در دوره­های فعال توفان­های گردوخاک در بلند مدت شناسایی شد و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. بررسی نتایج آزمون همبستگی پیرسون برای تعیین میزان همبستگی داده­های دید افقی میانگین ماهانه و AOD ماهانه نشان دهنده قابلیت بالای داده­های AOD جهت مطالعه وضعیت گردوخاک در منطقه بود. همچنین نمودار تغییرات AOD استان­های غرب و جنوب غرب کشور نشان ­داد استان­های خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب بیشترین توفان­های گردوخاک را از سال 2000 تا 2015تجربه کرده­اند. نتایج نمودار  روند تغییرات ماهانه نشان داد از سال 2006 تا سال 2012 افزایش قابل توجهی در مقدار AOD در ماه­های مارس، آوریل، می و ژوئن دیده می­شود. همچنین بررسی ارتباط میان پارامترهای میانگین و انحراف معیار ماهانه AOD بیانگر آن بود، بیشترین نوسانات AOD در ماه­های گرم سال اتفاق افتاده است که میانگین AOD در آن­ها بیشتر از سایر ماه­های سرد سال بوده است. با توجه به روند تغییرات میانگین­های سالانه و ماهانه AOD و همچنین نقشه­های میانگین سالانه، روند تغییرات مقدار AOD در موارد بسیاری در بیابان­های عراق_سوریه مشابه بیابان­های عربستان بوده است. روند تغییرات AOD ماهانه استان کرمانشاه با بیابان عراق سوریه یکسان بوده است و استان خوزستان نیز در موارد مختلف از بیابان عربستان یا بیابان عراق-سوریه تبعیت می­کند. با مقایسه نقشه­های همدیدی آنومالی دوره­های فعال و غیرفعال به نظر می­رسد افزایش فعالیت ناوه مدیترانه، فعالیت بیشتر رودبادها در ترازهای فوقانی، به همراه افزایش سرعت وزش باد موجب تشدید قابل ملاحظه فعالیت توفان­های گردوخاک در ژوئیه 2009 گردیده است. در مقابل، حاکمیت شرایط نرمال همدیدی، کاهش سرعت وزش باد در ترازهای فوقانی و میانی جو به همراه محدودتر شدن سیطره جغرافیایی فعالیت باد شَمال و جابجایی آن بر فراز خلیج فارس از عوامل اصلی کاهش فعالیت توفان­های گردوخاک در ژوئیه 2014 می­باشند.