بررسی چندمعنایی فعل‌های «ایستادن» و «نشستن» در تاریخ بلعمی و مقایسۀ آن با شواهدی از فارسی میانه و فارسی معاصر

این تحقیق، پژوهشی معنی‌شناختی ـ تاریخی است که دو فعل سادۀ «ایستادن» و «نشستن» را در تاریخ بلعمی ازنظر معنایی بررسی کرده است. برای دستیابی به نتیجه‌ای جامع‌تر و کامل‌تر، نتایج این بررسی با معانی مختلف این دو فعل در متون فارسی میانه و شواهدی از فارسی معاصر مقایسه شده است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که از دو مؤلفۀ اصلی فعل «ایستادن» یعنی «+سرپابودن» و «+سکون» ـ که برآمده از مفهوم ریشۀ ایرانی باستان این فعل است ـ مؤلفۀ «+سکون» چه به‌صورت عینی و فیزیکی و چه به‌صورت انتزاعی و ذهنی در بیشتر ابعاد معنایی این فعل مشترک است. همچنین بررسی «ایستادن» ازنظر کاهش و گسترش معنایی در یک نگاه کلی و تنها برپایۀ تعداد معانی فعل‌ها بیانگر این است که «ایستادن» در تاریخ بلعمی نسبت‌به دورۀ میانه گسترش معنایی و در دورۀ معاصر نسبت‌به تاریخ بلعمی کاهش معنایی داشته است. بررسی فعل «نشستن» از دیدگاه مؤلفه‌های معنایی نشان‌دهندۀ این است که دو مؤلفۀ «+جهت پایین» و «+سکون» ـ که برگرفته از معنای ریشۀ ایرانی باستان این فعل است ـ چه به‌صورت عینی و فیزیکی و چه به‌صورت انتزاعی یا ذهنی در بیشتر معانی این فعل دیده می‌شود. همچنین مقایسۀ معنایی فعل «نشستن» در دوره‌های مختلف بیانگر آن است که این فعل در هر دوره نسبت‌به دورۀ پیشین خود گسترش معنایی داشته است. درمجموع با توجه به مؤلفه‌های معنایی مشترک میان معانی مختلفِ هریک از این دو فعل، می‌توان «ایستادن» و «نشستن» را فعل‌هایی چندمعنا خواند.