بررسی و تعیین اولویّت‌های ساماندهی پایتخت در ایران

مسائل و مشکلات متعدّد تهران به عنوان پایتخت و الگوی شهرسازی ایران، موجب شده تا کنون رویکردهای مختلفی برای ساماندهی این شهر ارائه شود؛ بنابراین هدف از پژوهش جاری، گردآوری، دسته‌بندی و در نهایت گزینش مناسب‌ترین راهکارهای ساماندهی پایتخت در ایران است. این راهکارها از طریق مطالعات اسنادی گردآوری و در پنج گروه دسته‌بندی شدند. به منظور رتبه‌بندی آنها، از هفت معیار قابلیّت اجرا، سرعت اجرا، حجم اثرگذاری، هزینه‌های اجرایی کمتر، ملاحظات اقتصادی، سیاسی و امنیّتی و زیست‌محیطی، تکنیک تحلیل سلسله­مراتبی و خبره­سنجی استفاده شد. بر اساس یافته‌های پژوهش، معیار قابلیّت اجرا به عنوان پراهمّیّت‌ترین عامل در ساماندهی پایتخت شناخته شد. همچنین مهم‌ترین گزینه‌های ساماندهی به ترتیب اولویّت بدین شرح هستند: ساماندهی درونی شهر تهران، تمرکززدایی، رویکرد سرزمینی، ایجاد و تقویت قطب‌های رقیب برای تهران و انتقال پایتخت. نتایج حاکی از آن است برخی راهکارها نظیر انتقال پایتخت، اگرچه در تعدادی از کشورهای جهان اجرا شده و همچنین هر از چند گاهی توسّط برخی از افراد در ایران به‌ویژه سیاستمداران مطرح می‌شود چندان از نظر خبرگان موجّه نیستند و به عکس، اقداماتی چون ساماندهی وضعیّت موجود شهر تهران و انتقال برخی از کارکردهای آن به سایر مناطق سرزمینی، در اولویّت قرار دارند. همچنین تجارب انتقال پایتخت در اغلب کشورهای دنیا، چندان موفّق نبوده و نتوانسته به مشکلات موجود در پایتخت پیشین پاسخ دهد و حتّی پایتخت جدید نیز مجدّداً با معضلات پایتخت قبلی مواجه شده است؛ بنابراین در این مقاله، پیشنهاد می‌شود مدیران و سیاست­گذاران کشور، بیش از اینکه به تفکّر انتقال پایتخت دل­مشغولی پیدا کنند و با این تفکّر، مشکلات شهر تهران را مورد غفلت قرار دهند؛ با شناسایی عمیق مسائل شهر تهران، ضمن ساماندهی درونی شهر، نسبت به تعیین کارکردهای اولویّت‌دار به منظور تمرکززدایی اقدام نمایند.