بررسی رابطه «خود» و «دیگری» در آغاز عصر نوگرایی ایران، در نمایشنامه «جعفر خان از فرنگ برگشته » نوشته «حسن مقدم»

در این مقاله پرسش بر سر شکل­های مواجهه -آگاهانه یا ناآگاهانه- کاراکتر ایرانی بین «خود» و «دیگری» در نمایشنامه جعفرخان از فرنگ برگشته نوشته حسن مقدم است. «خود» و «دیگری» استعاره­ای از مهم­ترین "سوژۀ" ادبیات مدرنِ ایرانی است و این نسبت، متضمن یک رابطه دوسویۀ است. رابطه­ای که فضایی ایجاد می­کند تا فرم­های اجتماعی و ارتباطی هر بار در قالب شخصیت­های اجتماعی و انواع مواجهه­هایشان –«خود» و «دیگری»-  بازتولید شوند و در صحنۀ اجتماعی که در اینجا نمایشنامۀ مورد مطالعه آن را نمایندگی می­کند، در برابر یکدیگر صف­آرایی کنند. در واقع آن چیزی که در این مقاله مورد تاکید و توجه واقع می­شود، صورت­بندی نحوۀ صف­آرایی کاراکترها بر اساس مفاهیمی چون زبان، پوشش، نظام استعاری و نشانه­ایِ «خود» و «دیگری» است که شیوه بازنمایی کاراکترها از یکدیگر را صورت­بندی می­کند بررسی نگرش کاراکترها بر اساس گفتمان حاکم بر آن نمایشنامه با روش تحلیلی صورت می­گیرد. در این­جا منظور از گفتمان، نگرش خاصِ جامعه­شناسیِ هر دوره تاریخی است که از راه آن «خودِ» ایرانی و درک تجربۀ «دیگری» در نمایشنامه برساخته می­شود. نتایج به دست آمده، نشان می­دهد که شخصیت­های این نمایشنامه چگونه به عنوان نوعی سوبژکتیویته عمل می­کنند و «خود»، را در برابر سوبژکتیویتۀ «دیگری» آشکار می­سازند.