بررسی رابطه آزادی و انضباط در فرایند تربیت از دیدگاه کانت و روسو

در فرایند تربیت هزاران نکته باریک‎تر از مو وجود دارد و یکی از آن‏ها، رابطه آزادی و انضباط در تربیت است. عدم درک صحیح از آزادی و انضباط در فرایند تربیت نه‏تنها موجب کژی در اندیشه موجب می‎شود، بلکه نارسایی در عمل تربیت را به‏دنبال دارد. با توجه به اهمیت متغیرهای انضباط و آزادی در فرایند تربیت و عدم امکان حذف هر یک به نفع دیگری، در این تحقیق، به بررسی رابطه آزادی و انضباط از دیدگاه  کانت و روسو پرداخته‏می‏شود، نظرات هر یک در مورد آزادی وانضباط، و وجوه اشتراک و افتراق هرکدام درباره این دو متغیر  بیان می‎گردد.  پرسش اساسی این است که با توجه به آرای این دو متفکر بزرگ و تأکید آن‏ها بر این مفاهیم، اعمال کدامیک ، بر دیگری تقدم دارد و نسبت این­ دو متغیر با هم، چگونه است. با استفاده از روش تحلیل‎محتوا، به‎عنوان یکی از روش‎های پژوهش استنادی، با رویکردی تطبیقی، ضمن بررسی اسناد مکتوب، به تحلیل آرا، مفاهیم و مقایسه آن‏ها و برقراری ارتباط مفهومی برای پاسخگویی به سؤال‎های پژوهش پرداخته شده‏است. روسو نحوه اِعمال آزادی و انضباط در فرایند تربیت را از آزادی به سمت انضباط می‎داند و عقیده دارد اصل زیربنایی تربیت که از طبیعت کودک دریافت می­شود، آزادی است. تربیت باید با تأکید بر این اصل، زمینه تشکیل طبیعت نیالوده به آموزش­های ‎نامناسب ‎اجتماعی را از راه تربیت منفی، فراهم سازد. پس از تکوین شخصیت فرد، امکان ورود در اجتماع و پذیرش قواعد و ضوابط اجتماعی صحیح فراهم می­شود. کانت، نحوه اِعمال آزادی و انضباط در فرایند ‎تربیت را از انضباط به سمت آزادی می‎داند و عقیده دارد باید اَعمال و رفتار کودک را به‏صورت برنامه‎ای مدّون تحت قاعده و قانون در بیاوریم، چون فرد در سایه انضباط به آزادی حقیقی دست پیدا می‏کند. همچنین برای رفع نیازهای ‎اساسی انسان، از اهمیت وجود نظم و ضابطه، قبول مسئولیت و انجام‎ وظیفه در آن به‏عنوان اصلی ‎اساسی و مهم در زندگی بشر، نام برده‏است . در مجموع، اعمال کنترل و انضباط به معنی نفی‎آزادی افراد نیست، بلکه تحت ضابطه درآوردن آن است تا موقعی که آزادی‎ فرد مانعی برای آزادی ‎جمع نباشد. کودکان حق دارند از منافع مشروع خود دفاع کنند و دیگران وظیفه دارند آن‏ها را در این راه یاری کنند. باید از افراط و تفریط دور باشیم تا استعدادها فرصت ظهور و تجلّی پیدا کنند.