بررسی حکمتهای اخلاقی در تاریخ بیهقی و تطبیق آن با ضرب المثلهای پارسی و عربی

در میان منابع تاریخی نباید از ارزش آثاری غافل شد که در عین گزارش وقایع تاریخی به تأملات خردمندانه و عبرت‌اندوزی‌‌هایی آراسته‌اند که تأثیر مثبت آن بر زندگی انسان و اصلاح شخصیت افراد انکارناشدنی است. تاریخ بیهقی از ارزنده‌ترینِ این آثار است که اندوختۀ بزرگی از امثال و حکم دارد و نویسندۀ آن کوشیده است با بهره‌گیری از حکمت‌ها در پایان رویدادها و حوادث تاریخی، اثر خویش را وسیله‌ای برای روشنگری انسان‌ها قرار دهد. بسامد بالای واژگان عربی در پند و اندرزها از مهم‌ترین ویژگی‌های قابل بررسی در تاریخ بیهقی است که می‌توان آن را نتیجۀ نظر داشتن نویسنده به حکمت‌ها و ضرب‌المثل‌های عربی دانست. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از بررسی هدف بیهقی از آوردن حکمت‌های اخلاقی و تحلیل آن‌ها و دسته‌بندیشان به دعوت به فضایل و دوری از رذایل، این حکمت‌ها را با ضرب‌المثل‌های فارسی و عربی تطبیق داده‌ایم تا از یک سو تسلط بیهقی بر زبان پارسی و آگاهی کم نظیر وی از زبان عربی را بنمایانیم و از سوی دیگر تلاش او را برای به خدمت گرفتن ادب خویش در جهت رشد شخصیتی انسان‌ها و سوق دادن آن‌ها به سوی کمال‌طلبی ارج نهاده و تحلیل کنیم. باشد که از رهاورد آن بر ارزش اخلاقی ـ ادبی یکی از گرانسنگ‌ترین شاهکارهای میراث ادب پارسی صحه گذاشته و راه را برای پژوهش‌های بعدی در این زمینه هموار سازیم.