بررسی آسیب‌پذیری اجتماعی امدادگران در حوادث طبیعی با تاکید بر زلزله‌های بم، ورزقان و اهر

مقدمه: زلزله از غم‌انگیزترین و مخوف‌ترین بلایای طبیعی به شمار می‌آید که هرساله جان عدۀ زیادی را در سراسر جهان می‌گیرد و خسارات زیادی به بار می‌آورد. این خسارات فقط محدود به خسارات مادی نبوده و صدمات و آسیب‌های اجتماعی زیادی نیز به جامعه وارد می کند. بنابراین اگرچه زلزله یک حادثه طبیعی است، اما به سبب آثار اجتماعی گوناگون آن به یک موضوع جامعه‌شناختی تبدیل‌شده و گروه‌های آسیب‌پذیری را به وجود می‌آورد که یکی از این گروه‌ها امدادگران می‌باشند.   هدف  از این پژوهش بررسی آسیب‌پذیری اجتماعی امدادگران در زلزله بود. روش: پژوهش حاضر از نوع کیفی- کمّی بود که به‌صورت مقطعی انجام شد. جامعۀ آماری شامل امدادگران استان‌های آذربایجان شرقی و کرمان بود. در بخش کیفی، به‌منظور شناخت آسیب‌های اجتماعی امدادگرانی که زلزله را تجربه کرده‌اند، از طرح تحقیق پدیدارشناسی با بهره‌گیری از گروه‌های کانونی استفاده شد. بدین منظور سیزده نفر به روش نمونه‌گیری هدفمند برای گروه کانونی امدادگران انتخاب و آسیب‌های اجتماعی زلزله شناسایی شدند. در مرحلۀ کمّی، نود نفر از امدادگرانی را که زلزله‌های بم، ورزقان و اهر را تجربه کردند انتخاب و سپس نود نفر را که زلزله را تجربه نکردند به‌طور همتا با گروه اول انتخاب ‌شدند و به سؤالات پرسشنامۀ انزوای اجتماعی، پرسشنامۀ بی‌هنجاری اجتماعی و پرسشنامۀ فرسودگی شغلی را تکمیل کردند. داده‌های گردآوری‌شده با نسخۀ 21 نرم‌افزار SPSS و آزمون T تجزیه‌ و تحلیل شدند. یافته‌ها: در بخش کیفی، آسیب‌های اجتماعی زلزله شامل بی‌هنجاری اجتماعی، انزوای اجتماعی و فرسودگی شغلی از طریق مصاحبه‌ها شناسایی شدند. در بخش کمّی نتایج نشان داد میانگین بی‌هنجاری اجتماعی امدادگران حاضر در زلزله (78/23± 46/74) و سایر امدادگران (27/22± 2/50)، میانگین انزوای اجتماعی امدادگران حاضر در زلزله (63/2± 9) و سایر امدادگران (34/2± 7)، میانگین فرسودگی شغلی امدادگران حاضر در زلزله (91/18± 93/80) و سایر امدادگران (77/17± 03/40) بود. بنابراین یافته‌ها نشان داد که میزان بی‌هنجاری اجتماعی، انزوای اجتماعی و  فرسودگی شغلی امدادگران حاضر در زلزله بیش از سایر امدادگران بود. (01/0>P) نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های مطالعۀ حاضر، امدادگران ازجمله گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر در زلزله می‌باشند که علاوه بر آسیب‌های روانی اضطراب، احساس گناه، افسردگی و درماندگی، دچار آسیب‌های اجتماعی نیز خواهد شد که این آسیب‌ها کمتر مورد توجه قرارگرفته است؛ بنابراین برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش و کنترل این‌گونه آسیب‌ها، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های پیش روی خواهد بود.