بختک «توسعه» و خواب ناآرام آبادی ما

بختک «توسعه»، باوری نافذ اما کسالت‌آور و مبهم است که بر اجتماع‌‌های محلی و آبادی‌ها سایه افکنده و اجازة تنفس آسان و لذت از زندگی بی‌آلایش را به آنان نمی‌دهد. این بختک به روستاییان القا کرده است که عقلانی نیستند و باید دانستن، عقلانیت و توسعه را از دیگران یاد بگیرند. درواقع، باید عقلانیت را از شهر وارد کنند. تاکنون بر آبادی‌ها، چنین بختکی حکومت کرده است. پیمانکاران «توسعه» و در رأس آن‌ها سازمان‌های اجرایی، هواداران اصلی این بختک بوده‌اند. آن‌‌ها متأثر از مفروضات بنیادین ادبیات روان‌‌شناسی و عقلانیت از بالا به پایین مهندسی، پرداختی فنی از توسعه ارائه کرده‌اند و آن‌قدر توسعه را آماده، سریع‌الوصول و بی‌تناسب با نیازها و خواسته‌های مردمی آبادی‌نشینان تحلیل کرده‌اند که الگوی «توسعۀ مجانی» را به آنان آموزش داده‌اند. آنان با فرض نوگریزی و عدم خلاقیت‌‌ آبادی‌نشینان، مفهوم جادویی «تغییر» و تکنیک «مداخله» را ساخته‌اند و می‌خواهند زندگی آبادی‌نشینان را تغییر دهند. این مقاله، با تأکید بر زمینه‌های فرهنگی اجتماع‌‌های روستایی ایران، دو شکل نقد به ادبیات و عملکرد توسعه در کشور را مطرح می‌کند: نقد اول، دارای وجهی نوستالژیک و از «زبان گود» است که با نام «بختک توسعه» مطرح می‌شود. نقد دوم، عمل‌گرایانه و کارکردی است و با عنوان معضل «توسعۀ مجانی» بیان می‌شود. نقد، از چارچوب نظری و روش‌شناسی توسعه آغاز و به یافته‌ها و پیامدهای آن ختم می‌شود.