بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ‏نگاری و حماسه‏ سرایی دوره‏ ی ایلخانان

  یکی از پیامدهای مهم تهاجم مغولان و استقرار دولت ایلخانی در ایران، رشد و گسترش تاریخ‏نگاری و گرایش‏های تازه در تاریخ‏نگری ایرانیان است. در این دوره، برخی تاریخ‏نگاران ایرانی ضمن توجه به جهان‌گشایی مغولان و خلق حماسه‏های تاریخی، در یک کنش رنسانسی به بازخوانی حماسی‏ترین دوره در روایات ملی ایرانیان، یعنی عصر کیانی روی آوردند و در رویکردی آگاهانه، به انطباق آن با دوره‏ی ایلخانان پرداختند. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و براساس تفسیر متون و منابع، سه مرحله‏ی تلاش دانشوران ایرانی درجهت بازآفرینی عصر کیانیان در دوره‏ی مغول مورد بررسی قرار گرفته و مهم‏ترین رویدادها، منابع و ذهنیت تاریخی نمایندگان هر مرحله ارزیابی شده‏ است. مرحله‏ی نخست، تفسیر مورخان از هجوم مغول به‌مثابه‏ی تحقق هجوم تورانیان است که سلطان‌جلال‏الدین خوارزمشاه مانند پهلوانان کیانی در پیکار با تورانیان شناخته می‏شود. مرحله‏ی دوم، تشبیه ایلخانان به کیانیان و جغتاییان به تورانیان و تأکید مورخان بر جنگ‌های خارجی ایلخانان به‌عنوان تلاش برای دفاع از مرزهای ایران‌زمین است. در این مرحله، اباقا به‌دلیل جنگ‌های طولانی‏اش با دشمنان شرقی و غربی، دارایشخصیتی کیانی می‌شود و در جایگاه کیخسروی قرار می‏گیرد. مرحله‏ی سوم، دوره‏ی ایلخانان مسلمان- از غازان تا ابوسعید- است که دانشوران ایرانی با سرودن حماسه‏های تاریخی به تلاش برای انطباق رویدادها و اقدامات شاهان ایلخانی به‌ویژه غازان با کیانیان می‏پردازند. حماسه‏های تاریخی ظفرنامه (اثر حمدالله مستوفی) و غازان‌نامه(از نوری اژدری) دو نمونه‏ی برجسته در بازخوانی سیمای کیانیان در این مرحله از تاریخ مغول به‌شمار می‏آیند. علاوه‌بر این، هنرمندان، نویسندگان و دیوانیان ایرانی با پژوهش‌های گسترده در شاهنامه ونسخه‏برداری‏های متعدد از آن، به اقدامی بی‏سابقه درجهت احیای روایات ایرانی و ارائه‏ی تصویری حماسی از دولت ایلخانان دربرابر دشمنانشان دست زدند. نسخه‏ی حمدالله مستوفی از شاهنامه در کنار سرودن ظفرنامه و همچنین تهیه‏ی شاهنامه‏ی بزرگ مغول و شاهنامه‏های کوچک در دربار ایلخانان و آل اینجو در فارس از آن جمله‏اند.