انتقاد اجتماعی و بازی آیرونی در ذهن و زبان سنایی

اگر واقعیت را دچار بی‌نظمی و شعر را کلیّتی منسجم و درهم‌بافته بدانیم، یکی از ابزار نمود این بی‌نظمی در شعر و انسجام بخشیدن به آن، آیرونی است. هر قدر شاعر دارای تجربیاتی ناهمگون از جهان پیرامون خود باشد، مسائل به‌ظاهر متناقض، بیشتر در شعر او به ‌چشم می‌خورد. آگاهی طنازانۀ شاعر از تناقضات موجود، به متن، خاصیتی آیرونیک می‌بخشد، خواننده را به چالش فکری وامی‌دارد و دید گسترده‌تری به وی می‌دهد. تجربیات ناهمگون سنایی- که حاصل تعارض آرمان‌ها و تصوّرات او با اوضاع و شرایط موجود است- در شعر وی درهم‌ می‌آمیزد و به کلیّتی نو بدل می‌شود. بررسی نحوة انتخاب‌های زبانی سنایی در زمینۀ انعکاس وضع موجود در جامعه و افکار، اعتقادات و دغدغه‌های او با بررسی میزان، نحوه و چرایی کاربرد آیرونی در اشعار وی، هدف اصلی این تحقیق است که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، در کلام سنایی اغلب شبکه‌ای از آیرونی‌های گوناگون درکنار یکدیگر وجود دارند و شعر او را به ساختاری منسجم بدل می‌کنند که خوانندة عام از ظاهر آن لذّت می‌برد و خوانندة خاص از کشف لایه‌های پنهان. سنایی به‌عنوان نماینده‌ای از قشر فرهیخته، خود را در برابر طبقة عوام، مسئول می‌داند و می‌کوشد دغدغه‌ها و مشکلات آن‌ها را در آثار خویش منعکس کند. با این ‌حال، وی ناگزیر است در شرایط بستة حاکم بر جامعه، قدری از گزندگی زبان خود بکاهد؛ از این ‌رو به سراغ آیرونی می‌رود.