ارزیابی قابلیت آزمون تنش اسمزی برای پیش‌بینی سبز شدن و استقرار گیاهچه‌های نخود (Cicer arietinum L.) در مزرعه

مقدمه نخود (Cicer arietinum L.) مهمترین حبوبات در سیستم‏های زراعی دیم محسوب می‏شود که در تناوب با گندم و جو در غرب ایران کشت می‏شود. از آنجایی که بذر مهمترین نهاده کشاورزی است و روی افزایش یا کاهش عملکرد گیاه زراعی بیشترین تأثیر را دارد، بنابراین استفاده از بذرهای با کیفیت بالا از اهمیت زیادی برخوردار است. بذرهای قوی می‏توانند بهتر جوانه بزنند و در مواجهه با تنش ‏های محیطی از درصد جوانه‏ زنی و سبز شدن بیشتری برخوردار باشند که متعاقباً گیاهچه ‏های قوی‏تری هم تشکیل می‏دهند (Salehian, 1996). سرعت و درصد ظهور گیاهچه مهمترین عواملی هستند که روی تراکم بوته، سرعت رشد گیاه و نهایتاً عملکرد گیاه زراعی در مزرعه اثر می‏گذارند (Hussain et al., 2006; Begnamy and Cortelazz, 1996). آزمون‏ های آزمایشگاهی مختلفی برای تعیین قدرت بذر پیشنهاد شده است از قبیل آزمون پیری تسریع شده (Hampton et al., 2004)، آزمون هدایت الکتریکی (Khavari et al., 2009)، آزمون سرما (Noli et al., 2008)، آزمون تنش اسمزی (Hampton and TeKrony, 1995) و غیره. در آزمون تنش اسمزی، بذر در معرض پتانسیل‏های اسمزی فراهم شده با پلی اتیلن گلیکول (PEG) یا مانیتول جوانه می‏زند (Hampton and TeKrony, 1995). PEG یک پلیمر خنثی است که دارای جرم ‏های مولکولی متنوع، حلالیت بالا در آب و سمیت پایین می‏باشد (Slama et al., 2007). به همین دلیل، PEG با کاهش پتانسیل آب، توسط محققین متعددی برای بوجود آوردن تنش آبی در گیاهان مورد استفاده قرار گرفته است. در این آزمایش، قابلیت آزمون تنش اسمزی فراهم شده با PEG ، به عنوان یک آزمون آزمایشگاهی قدرت بذر، برای پیش بینی ظهور و استقرار گیاهچه‏های نخود در مزرعه مطالعه گردید. مواد و روش‏ها آزمایش در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران و در سال 1391 انجام شد. تحقیق در دو شرایط آزمایشگاهی و مزرعه اجرا گردید. در تحقیق آزمایشگاهی، 13 توده بذر در معرض پتانسیل اسمزی 6- بار فراهم شده با PEG-6000 جوانه زدند. ویژگی‏های متفاوت مربوط به جوانه زنی شامل درصد جوانه زنی نهایی، سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی، طول ریشه‏چه و ساقه‏چه، وزن خشک ریشه‏ چه و ساقه‏ چه، و شاخص بنیه گیاهچه اندازه ‏گیری شدند. در آزمایش مزرعه‏ ای، این 13 توده بذر کشت شدند و ویژگی‏های گیاهچه مثل درصد سبز شدن نهایی گیاهچه، میانگین سبز شدن روزانه، سرعت سبز شدن گیاهچه و شاخص سبز شدن گیاهچه مورد اندازه‏گیری قرار گرفتند. همبستگی بین ویژگی‏های جوانه زنی در آزمون آزمایشگاهی با درصد و سرعت سبز شدن گیاهچه در مزرعه محاسبه گردید. نتایج و بحث نتایج نشان داد که در هر دو شرایط آزمایشگاه و مزرعه، از نظر ویژگی‏های جوانه زنی بذر و سبز شدن گیاهچه، توده‏ های بذر نخود دارای اختلاف بودند. تجزیه اورتوگونال مشخص نمود که در هر دو شرایط، توده ‏های بذر جدید نسبت به توده ‏های بذر قدیمی از خصوصیات جوانه زنی و سبز شدن برتری برخوردار بودند. همچنین، توده‏ های بذر متعلق به تیپ دسی نسبت به کابلی دارای خصوصیات جوانه زنی و سبز شدن بالاتری بودند. تجزیه همبستگی حاکی از آن بود که درصد سبز شدن گیاهچه در مزرعه با صفت‏های طول ریشه ‏چه و وزن خشک ساقه‏ چه در آزمون آزمایشگاهی واجد بالاترین همبستگی مثبت بود. همچنین، همبستگی مثبت و معنی‏ داری بین سرعت سبز شدن گیاهچه در مزرعه با صفت‏های طول ساقه‏ چه و ریشه‏ چه، وزن خشک ساقه ‏چه و شاخص بنیه گیاهچه در آزمون آزمایشگاهی مشاهده گردید. نتیجه گیری همبستگی بین برخی صفت‏ها در آزمون آزمایشگاهی با مزرعه نشان می دهد که آزمون تنش اسمزی قابلیت پیش‎‏ بینی درصد و سرعت سبز‏شدن گیاهچه در مزرعه را تا حداکثر 30 درصد دارد.