احیا و بازسازی منابع اطلاعاتی موروثی خاک (مطالعه موردی: مطالعات نیمه‌تفصیلی خاک بخش‌هایی از استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری)

سابقه و هدف: خاک نقش مهمی در مسائل محیط زیستی و برنامه‌های مدیریت و توسعه پایدار دارد. از این رو نیاز رو به افزایشی به تهیه نقشه‌های خاک با قابلیت اعتماد و صحت بالا ایجاد شده است. با توجه به محدودیت‌های منابع، داده‌های موجود موروثی خاک‌ها به‌‌عنوان تنها منبع عظیم و در دسترس خاک‌ها توجه زیادی کسب کرده‌اند. این داده‌ها که حامل اطلاعات مهم در مورد حالت و ویژگی‌های خاک در طول زمان و مکان هستند، می‌توانند یک چشم‌انداز در راستای مدیریت بهتر منابع ایجاد کنند. با توجه به وابستگی مدیریت بهتر خاک به این اطلاعات موروثی و همچنین اهمیت استفاده از آن‌ها در مدیریت محیط زیست، باید تلاش‌های جدی برای حفظ و استفاده مجدد از این داده‌های قدیمی خاک صورت بگیرد. بدیهی است که برای استفاده از آن‌ها پیش‌پردازش‌هایی نیاز می‌باشد که رهانیدن (Rescue) یا تلاش برای محافظت داده‌های موروثی و بازسازی (Renewal) که طی آن اطلاعات موجود از خطر نابودی حفظ شده و در یک ساختار جدی قرار گرفته و کاربردی می‌شوند، مهم‌ترین فرآیندهایی هستند که قبل از هرگونه استفاده از این داده‌ها باید روی آن‌ها اعمال شوند. علی‌رغم تلاش‌های جهانی در این رابطه، در ایران تاکنون تلاش زیادی در رابطه با احیا و بازسازی این اطلاعات صورت نگرفته است. این در حالی است که ایران به دلیل داشتن سابقه طولانی مطالعات خاک مملو از اطلاعات ارزشمند خاک به ارث رسیده از خاک‌شناسان پیشکسوت می‌باشد. بنابراین این مطالعه با هدف احیا مطالعات موروثی در دسترس و بازسازی و ارزیابی کیفیت آن‌ها به‌عنوان پیش‌نیازهای مورد نیاز برای استفاده از آن‌ها در نقشه‌برداری رقومی اجرا می‌شود. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه با مساحت 10480 کیلومتر مربع در مرز بین استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری قرار دارد. این منطقه به دلیل وجود رودخانه و سد زاینده‌رود از قدیم مورد توجه خاک‌شناسان بوده است و خاک‌های آن طی مطالعات زیادی بررسی شده‌اند. اما به دلیل عدم دسترسی به تمام مطالعات، سه مطالعه آرشیوی خاک که کل منطقه مطالعاتی را پوشش می‌دهند انتخاب و بررسی شدند. پس از ثبت اطلاعات این مطالعات در کامپیوتر و زمین مرجع کردن نقشه‌ها و رقومی کردن مرز واحدهای خاک، کیفیت نقشه‌های موروثی طبق استانداردهای کنترل کیفیت کرنل مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت با استفاده از نقشه‌ها و اطلاعات کمکی در دسترس، میزان جابجایی احتمالی مرز واحدهای خاک بررسی و تصحیح شد. هم‌چنین شاخص وزن‌دار شده تائو و صحت کلی وزن‌دار شده برای ارزیابی کمی کیفیت نقشه‌ها محاسبه شدند. یافته‌ها: به منظور حفظ و نگه‌داری اطلاعات موروثی جمع‌آوری شده، نقشه‌های خاک و اطلاعات خاک‌رخ‌های آن‌ها در رایانه ثبت و با کیفیت خوبی زمین مرجع و رقومی شدند. نتایج ارزیابی کیفیت و کارایی واحدهای نقشه‌های خاک نشان داد مقیاس نقشه‌ها بزرگ‌تر از مقیاس ارائه شده در روی نقشه‌ها می‌باشند. همچنین راهنمای نقشه‌ها اطلاعات کافی مورد نیاز را در اختیار کاربران نقشه قرار می‌دهند. بررسی میزان جابجایی مرز واحدهای نقشه نشان داد نقشه‌ها از صحت مکانی خوبی برخوردار می‌باشند. نتایج ارزیابی آماری صحت واحدهای نقشه نشان داد در تمام مطالعات و همچنین مجموع آن‌ها، صحت کلی نقشه در تمام سطوح طبقه‌بندی بیشتر از 70% و تائو بیشتر از 50% می‌باشند که بیانگر دقت خوب نقشه‌ها می‌باشند. نتیجه‌گیری: نتایج این بررسی نشان داد، علی‌رغم تفکر عمومی که درباره کیفیت کم نقشه‌های موروثی خاک‌ها وجود دارد، نقشه‌های مورد بررسی در منطقه مطالعاتی از نظر ویژگی‌های کلی آن‌ها، از کیفیت خوبی برخوردار می‌باشند. نتایج این بررسی همچنین تأیید می‌کنند که اطلاعات و نقشه‌های مطالعات موروثی خاک می‌توانند با درجه اطمینان خوبی در فرآیند نقشه‌برداری رقومی مورد استفاده قرار بگیرند. بدین ترتیب با استفاده از این اطلاعات آرشیوی در دسترس می‌توان از صرف هزینه‌های مطالعات جدید خاک صرفه‌جویی کرد.