اثر جنگل‌تراشی و توپوگرافی بر برخی ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی مؤثر بر کیفیت خاک در منطقه سراوان گیلان

جنگل‌زدایی پیامدهای نامناسبی در منابع زیست محیطی مانند افزایش توان سیل‌خیزی، رخداد فرسایش و تخریب خاک دارد. به منظور شناخت اثر جنگل‌زدایی بر نحوه عملکرد خاک در اکوسیستم، شاخص‌های کیفیت خاک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا امکان کنترل تخریب اراضی و ایجاد مدیریت پایدار را فراهم ‌سازد. این پژوهش با هدف بررسی اثر جنگل­تراشی در جهت­ها و موقعیت­های مختلف شیب بر تخریب خاک سطحی در بخشی از پارک جنگلی سراوان، واقع در جنوب شهرستان رشت که به علت نصب دکل‌های برق فشار قوی، پاک‌تراشی شده است، انجام گرفت. نمونه‌برداری از خاک از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی‌متر (در مجموع 144 نمونه) از مسیر جنگل‌تراشی شده و جنگل مجاور آن، از دو جهت و چهار موقعیت شیب انجام شد. برخی از شاخص‌های مهم فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک شامل جرم مخصوص ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانه­ها، توزیع اندازه ذرات، اسیدیته، ظرفیت تبادل کاتیونی، ماده آلی، کربنات‌کلسیم معادل، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم قابل دسترس اندازه‌گیری شدند. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که جنگل‌تراشی، باعث کاهش معنی‌دار مقدار ماده آلی، پایداری خاکدانه‌ها، نیتروژن کل، ظرفیت تبادل کاتیونی، فسفر و پتاسیم قابل دسترس و افزایش معنی­دار جرم مخصوص ظاهری، اسیدیته و کربنات‌کلسیم معادل در خاک سطحی شده است. شیب شمالی اراضی جنگلی، خاک‌های سطحی با کیفیت بالاتری از نظر ماده آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس و جرم مخصوص ظاهری دارا هستند. خاک سطحی قسمت‌های پایین شیب اراضی جنگلی دارای بیش‌ترین مقدار ماده آلی، فسفر و پایداری خاکدانه و کم‌ترین مقدار کربنات کلسیم معادل و جرم مخصوص ظاهری می‌باشند. نتایج نشان داد که میانگین شاخص کیفیت خاک نمورو (NQI) در خاک سطحی اراضی جنگل‌تراشی‌شده نسبت به اراضی جنگلی 6/67 درصد کاهش یافته است. اختلاف شاخص‌های‌ کیفیت خاک بین موقعیت‌های مختلف شیب در اراضی جنگل‌تراشی‌شده، مشهودتر از اراضی جنگلی است. این موضوع بیانگر این مطلب است که عامل اصلی کاهش کیفیت و تخریب لایه‌های سطحی خاک، تشدید فرسایش، انتقال و جابجایی مواد از موقعیت‌های بالای شیب می‌باشد و موقعیت‌های مختلف شیب در اراضی جنگلی به دلیل حفاظت نسبتا کامل خاک در برابر فرسایش از وضعیت تقریبا یکنواختی برخوردار هستند. با توجه به شدت تخریب لایه‌های سطحی خاک در مناطق جنگل­تراشی شده و سطح قابل توجه آن در مسیر خطوط انتقال برق در منطقه مورد مطالعه، لازم است در زمان احداث این خطوط، با اقدامات حفاظتی از قبیل مالچ­های گیاهی، بوته‌کاری، بانکت­بندی و احداث آبراهه­های انحرافی اثرات منفی بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مؤثر در کیفیت خاک را کم کرد تا از فرسایش و تخریب بیش­تر خاک جلوگیری شود.