اثرات شفافیت و تیرگی خط فارسی بر مهارت‌های نوشتن کودکان طبیعی و خوانش‌پریش از طریق آزمون‌های آگاهی واج‌شناختی و املای واژه‌ها

آگاهی واجی عبارت است از مهارت کودک در تشخیص و تغییر اجزای گفتار که توسط سیستم نوشتاری بازنمایی می‌شود وعاملی مهم در یادگیری نوشتن به شمار می‌آید. شفافیت خط نیز به معنای میزان سهولت پیش‌بینی تلفظ از خط در نظر گرفته می‌شود. خط‌هایی که بازنمایی میان خط و تلفظ آن بسیار قابل‌پیش‌بینی است، خط شفاف (مانند ترکی، ایتالیایی و اسپانیایی) و خط‌هایی که بازنمایی میان خط و تلفظ در آنها غیرقابل‌‌پیش‌بینی است، خط تیره نامیده می‌شوند (مانند انگلیسی، فرانسه و عربی). هدف از انجام این پژوهش، درک بهتر عملکرد نوشتن کودکان طبیعی و خوانش‌پریش فارسی‌زبان از طریق آزمون‌های آگاهی واج‌شناختی و املای واژه‌ها با توجه به شفافیت و تیرگی خط فارسی است. به این منظور، تأثیر دو متغیر میزان آگاهی واج‌شناختی و شفافیت خط بر فرایند نوشتن کودکان طبیعی و خوانش‌پریش بررسی شد و نتایج به‌دست‌آمده با یافته‌های سایر مطالعات در این زمینه مورد مقایسه قرار گرفت. در این پژوهش، عملکرد 10 کودک فارسی‌زبان پسر (با میانگین سن 2/9 سال) که خوانش‌پریش رشدی معرفی شده و تحت آموزش بودند، با 20کودک طبیعی فارسی‌زبان پسر (با میانگین سنی 2/9 سال) که در مدارس عادی مشغول به تحصیل بودند، مقایسه شد. تحلیل داده‌های حاصل نشان داد که کودکان خوانش‌پریش تقریباً در تمام آزمون‌ها عملکرد ضعیف‌تری نسبت به کودکان طبیعی داشتند. نتایج مربوط به تأثیر شفافیت خط با فرضیۀ وابسته به خط همخوانی داشت؛ به این معنا که انجام آزمون‌های آگاهی واج‌شناختی مربوط به واژه‌های تیره برای هر دو گروه دشوارتر از انجام آزمون‌های مربوط به واژه‌های شفاف بود. تنها در آزمون تولید واژه‌های هم‌قافیه، عملکرد دو گروه کاملاً عکس یکدیگر بود؛ یعنی کودکان طبیعی واژه‌های تیرۀ هم‌قافیۀ بیشتری و کودکان خوانش‌پریش واژه‌های شفاف هم‌قافیۀ بیشتری تولید کردند. نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین درصد خطاهای کودکان طبیعی در آزمون املای واژه‌ها مربوط به خطاهای آوایی، و بیشترین درصد خطاهای کودکان خوانش‌پریش در این آزمون مربوط به خطاهای غیرآوایی است که با فرضیۀ نقص واج‌شناختی هم‌سویی دارد.