تحلیل انتقادی چالش غزالی با فلاسفه در مسئله صفات باری تعالی

غزالی در مورد صفات باری تعالی نظریاتی بیان نموده که به زعم او مبتنی بر آموزه های وحیانی است. او در برخی از رسائلش تنها به هفت صفت ثبوتی مشهور حق تعالی بسنده کرده، و در برخی دیگر متذکر بسیاری از صفات ثبوتی به همراه صفات سلبی می شود. ابوحامد از میان صفات ثبوتی مشهور، صفت حیات را سرچشمه ی همه ی کمالات می داند. چون به باور او همه ی صفات به آن بر می گردند. ابوحامد بیان عقاید خود را به تنهایی کافی نمی داند و لازم می داند که انتقاداتی بر غیر هم مشربان خود وارد کند. او در بسیاری از رسائلش به این امر اهتمام نموده است. اما در «تهافت الفلاسفه» در این مبحث بیشتر مدّاقه نموده بطوریکه یک سوم از انتقاداتش را بر فلاسفه به مبحث صفات باری تعالی اختصاص داده است. به اجمال می توان گفت که، غزالی بر این باور است که فلاسفه در اقامه دلیل بر اثبات وحدانیت باری تعالی به خطا رفته اند.گرچه حکم به عدم ترکب از جانب فلاسفه درست است، اما دلایل آنها کافی نیست. او با اصل حکم به سلب جسمیت از ذات اقدس اله، با فلاسفه توافق دارد. لکن دلایل آنها را با مبنای آنها ناسازگار می داند. در مورد علم باری تعالی (علم به ذات، به غیر و جزئیات) اولاً سعی او بر این است که ناتوانی فلاسفه را از اقامه دلیل بر علم به ذات اقدس، آشکار سازد. ثانیاً نشان دهد دلایلی را که فلاسفه بر اثبات حکم به علم باری-تعالی به غیر، ذکر می کنند، با عقاید آنها به قدم عالم، و نفی اراده ناسازگار است. ثالثاً سخنان فلاسفه حاکی از آن است که خداوند علم به جزئیات ندارد. نتیجه استدلال های فلاسفه در مورد صفات باری تعالی چیزی جز، نفی صفات نیست. دو تن از فلاسفه اسلامی (ابن رشد و آشتیانی) دو کتاب در پاسخ گوئی به انتقادات غزالی به رشته ی تحریر در آورده اند. ابن رشد یکایک اعتراضات او را با رویکردی مشائی پاسخ می دهد. امّا آشتیانی بر مبنای تعالیم فلسفه صدرائی همه ی اعتراضات او را مبتنی بر درک ناصحیح از آموزه های وحیانی و آراء فلاسفه می داند. کلید واژه: صفات باری تعالی، قدم، زاید بر ذات، قائم به ذات، تحلیل، انتقاد.