بررسی دیدگاه اصولیون پیرامون حجیت مثبتات امارات و اصول عملیه و کاربرد آن در فقه و حقوق

یکی از مباحث بنیادی و کاربردی در فقه و حقوق، بحث اعتبار مثبتات امارات و اصول عملیه می باشد. امارات(ادله اجتهادی) و اصول عملیه(ادله فقاهتی)، از جمله ادله ی استنباط احکام شرعی هستند که گاه مودای این دو دلیل علاوه بر مدلول مطابقی خود، دارای لوازم، ملزومات و ملازمات عقلی، عادی و اتفاقی می باشند که از این موارد تعبیر به مُثبتات می شود. مشهور اصولیون قائل به حجیت مثبتات امارات هستند. برخی دلیل این امر را، مربوط به عالم ثبوت و ماهیت اماره ذکر نموده اند؛ اما برخی دیگر، دلیل آن را مربوط به عالم إثبات و دلالت دلیل می دانند. به نظر می رسد برای بررسی حجیت مثبتات امارات، باید دلیل حجیت اماره مورد توجه قرار گیرد، پس اگر دلیل حجیت اماره، تعبدی باشد، مثبتات آن حجت نخواهد بود؛ اما اگر دلیل حجیت آن، بنای عقلا باشد(که غالباً این گونه است)، باید به محدوده ی بنای عقلا و مفاد دلیل امضای آن توجه نمود و چه بسا عقلا امری را اماره محسوب کنند؛ اما مثبتات آن را حجت ندانند، همانند اماره صحت، ید و اقرار؛ هم-چنین، مشهور اصولیون متأخر قائل به عدم حجیت مثبتات اصول عملیه می باشند. در مورد عدم حجیت مثبتات اصل تخییر و احتیاط، دلیل خاصی ذکر نشده است؛ اما علت عدم حجیت مثبتات اصل برائت، آن است که شارع با اصل برائت، تشریعاً اموری را رفع می کند که قابلیت جعل شرعی داشته باشند، در حالی که مثبتات قابلیت جعل شرعی ندارند؛ هم چنین به نظر می رسد وجه عدم حجیت مثبتات استصحاب، یک نکته ثبوتی نیست، بلکه مربوط به دلالت دلیل این اصل می باشد؛ چرا که مثبتات استصحاب، اصلاً متیقن نبوده اند تا مشمول دلیل استصحاب شده و ثابت شوند. مبتنی بودن عدم اعتبار برخی از مسائل اصولی بر عدم اعتبار اصل مثبت و تأثیر این مسائل در فتاوای فقها و نظر حقوقدانان، نشان از کاربرد وسیع این مسأله دارد. عدم حجیت اصل تأخر حادث و استصحاب عدم ازلی، عدم جواز اموری همانند ترتیب آثار فرد بر استصحاب کلی، ترتیب آثار مقتضا بر استصحاب عدم مانع در قاعده ی مقتضی و مانع و إثبات موضوع حکم به شکل مقیَّد با استصحاب جزء موضوع، از جمله ی این مسائل می باشند.