تحلیل صرفی و نحوی ترجمه ی تفسیر طبری از سوره ی فاتحه تا پایان سورره ی نساء

ترجمه تفسیر طبری ترجمه ی فارسی«جامع البیان فی تفسیر القرآن» از محمد بن جریر طبری است. این ترجمه از کهن ترین آثار منثور فارسی دری است که به دستور منصور بن نوح سامانی (اواسط قرن چهارم هجری قمری) بوسیله-ی گروهی از فقیهان و علمای مذهبی خراسان و ماورالنهر انجام شده است. واژه ها و ترکیبات این کتاب به لحاظ ساخت واژی گونه هایی نادر در زبان فارسی قرن چهارم به شمار می روند. همچنین نحو جملات و ترتیب قرار گرفتن واژه ها در جمله نیز در خور توجه است. در بسیاری موارد ویژگی های ساخت واژی و نحوی این کتاب تحت تأثیر زبان فارسی میانه است. در این اثر واژه ها و ترکیباتی را می توان دید که از نظر ساخت و از نظر موارد کاربردی متأثر از فارسی میانه اند نیز بخشی از ترجمه تفسیر طبری ترجمه آیات قرآن است و ویژگی منحصر بفرد آن معادل های فارسی است که مترجمان برای واژه ها و ترکیبات عربی برگزیده اند. البته لازم به ذکر است که مترجمان این اثر در بخش ترجمه آیات کاملاً سیاق زبان عربی را حفظ کرده اند و این اثر ترجمه ای است که به دلیل قداست متن مبدأ بیش از حد مبدأ محور است. به همین دلیل چنین زبانی نمی تواند یکی از زبان های رسمی یا کوچه و بازار قرن چهارم را به تصویر بکشد اما در بخش های صرف و نحو چنانکه پیشتر ذکر آن رفت می توان از ویژگی هایی سخن به میان آورد که از دیدگاه زبانشناختی حائز اهمیت است. بررسی مسائل صرفی و نحوی ترجمه تفسیر طبری، ویژگی های ساخت واژی و نحوی زبان فارسی در شمال شرقی ایران در قرن چهارم را بازمی نماید و از جهت تحولات زبان فارسی بسیار حائز اهمیت است. پیکره ی زبانی در این پژوهش از سوره ی فاتحه تا پایان سوره ی نسا (جلد اول و آغاز جلد دوم) براساس چاپ حبیب یغمایی است.