بررسی اثر ارتفاع محل و تنش خشکی بر عملکرد رویشی و اسانس مریم گلی لوله ای (salvia macrosiphon boiss.)

چکیده: گیاهان دارویی از زمان های قدیم در درمان بسیاری از بیماری ها و تولید داروهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند. مریم گلی لوله ای گیاهی است علفی و چند ساله با نام علمیsalvia macrosiphon boiss که متعلق به خانواده نعنائیان می باشد. اسانس این گیاه درصنایع داروسازی، عطرسازی و فرآورده های آرایشی-بهداشتی و به عنوان طعم دهنده درصنایع غذایی و نوشیدنی کاربردهای وسیعی دارد، در طب سنتی هم موارد استفاده زیادی برای آن ذکر شده است. نیاز مبرم به داروهایی با منشاء گیاهی ضرورت کشت و تولید انبوه این گیاه را مشخص می سازد. گیاهان دارویی در مراحل مختلف رشد و نمو خود در مواجه با شرایط تنش زای محیطی مانند خشکی، تغییرات آب و هوایی و ارتفاع از سطح دریا و ... میزان اسانس-ها، ترکیبات فنلی، آنتی اکسیدانی و دیگر متابولیت های ثانویه خود را افزایش داده تا بتوانند در برابر تنش ها مقاومت کنند. به منظور بررسی اثر تنش خشکی و ارتفاع از سطح دریا بر عملکرد رویشی و میزان اسانس مریم گلی لوله ای آزمایشی در پاییز 1390 طراحی شده و به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو سطح زمان برداشت (اولین برداشت، 110 روز بعد از کشت در مرحله قبل از گلدهی در تاریخ 5 تیر 1391 و دومین برداشت، 125 روز بعد از کشت در مرحله بعد از گلدهی در تاریخ 20 تیر 1391)، چهار سطح آبیاری (دور آبیاری 4، 6، 8 و 10 روز با حجم ثابت آب برای همه تیمارها) و دو مکان (ساری و کیاسر به ترتیب با ارتفاع 15 و 1100 متر از سطح دریا) در نظر گرفته شدند. نتایج آزمایش نشان داد که تیمارهای آزمایشی بر اکثر صفات مورفولوژیکی، میزان کلروفیل کل، فعالیت آنتی اکسیدانی، فنل کل، فلاونوئید، مالون دی آلدئید و همچنین میزان اسانس اثر کاملاً معنی داری داشتند. میزان بیوماس گیاه در دور آبیاری 10 روز در کمترین میزان خود بود و نسبت به دور آبیاری 4 روز 42/45 درصد کاهش یافت. اما مقدار اسانس با افزایش دور آبیاری از 4 به 10 روز از 0/06 تا 0/22 درصد افزایش یافت. با این وجود بیشترین عملکرد اسانس(0/28 درصد) از گیاهانی بدست آمد که در ساری کشت شده بودند و 125 روز پس از کاشت برداشت شدند. گیاهان کشت شده در ساری با دور آبیاری 10 روز نسبت به سایر تیمارها، کمترین میزان کلروفیل کل (7/631 میکروگرم بر میلی لیتر) را داشتند. با افزایش دور آبیاری میزان پرولین، فنل کل، فلاونوئید، مالون دی آلدئید و همچنین فعالیت های آنتی-اکسیدانی به تدریج بیشتر شد. این موضوع نشان می دهد که گیاه در مقابل تنش خشکی با تولید متابولیت های ذکر شده مقاومت می کند. به طور کلی آبیاری 8 روز بهترین گزینه جهت آبیاری این گیاه و دستیابی به بیشترین عملکرد اسانس می-باشد. زمان برداشت نیز در میزان اسانس موثر بوده و بیشترین مقدار اسانس در زمان 125 روز پس از کشت بدست آمد. گیاهان کشت شده در ارتفاع پایین تر نسبت به ارتفاع بالاتر از میزان اسانس بیشتری برخوردار بودند.