نقش و جایگاه موبد در شاهنامه

چکیده موبد نام عمومی پیشوایان زرتشتی است. این واژه که پیش از ظهور زرتشت نیز رایج بوده، در فارسی باستان به صورت مگو(mogu) و در اوستا مغو(moghu) آمده و به مرور زمان تبدیل به موبد شده است. در ایران باستان موبدان همواره یکی از مراتب برجسته ی جامعه به شمار آمده و در بطن اجتماع نفوذی فوق العاده داشتند. این امر به خوبی در مشهورترین حماسه ی ملی ایران نمود یافته است و به حدی اهمیت دارد که با بررسی نقش و جایگاه موبدان در شاهنامه، چگونگی ارتباط دین و حکومت در ایران باستان مشخص می شود. با توجه به این پژوهش، موبدان در شاهنامه از همان ابتدا، به عنوان یک مرجع معتبر در همه ی عرصه های اجتماع حضور دارند. اما نقش آفرینی آن ها در بخش تاریخی پررنگ تر است؛ چرا که حیات واقعی موبدان با ظهور زرتشت آغاز می شود و آن ها با پذیرش آیین جدید قدرت بیشتری می یابند. این نفوذ در دربار ساسانیان به اوج می رسد. خویشکاری موبدان در شاهنامه، منحصر به اجرای مناسک دینی و روایت داستان ها نیست. این طبقه هم در اداره ی کشور اختیارات گسترده ای دارند، هم از نظر علمی سرآمد زمان خویش هستند و هم تعلیم و تربیت به عهده ی آن هاست. برخی از کارکردهای موبدان همچون نظارت بر امور اقتصادی و پرچم داری در جنگ ها از دید محققان پنهان مانده بود که با بررسی ابیات شاهنامه اطلاعات خوبی در این زمینه به دست آمد. شایان یادآوری است موبد در شاهنامه اطلاق عام است و همیشه به معنای عالم دینی نیست. واژه ی موبد در شاهنامه توسع معنایی یافته و گاهی به معنای دانا و خردمند به کار رفته است. نگارنده در این پایان نامه می کوشد نقش و جایگاه موبدان را در شاهنامه، ذیل دو مبحث صفات و ویژگی ها و کنش ها و خویشکاری ها بررسی نماید. واژه های کلیدی: موبد، صفات، کنش ها، دین، حکومت، ایران باستان، شاهنامه ی فردوسی.