تحقیق در نظیره سرایی شاعران دوره بازگشت در حوزه عزل

دوره بازگشت یکی از ادوار تاریخ ادبیات ایران است که از نیمه دوم قرن دوازدهم هـ.ق. تا اوایل قرن چهاردهم هـ.ق. را دربرمی گیرد. در این دروه که صد و پنجاه سال به طول انجامید شاعران از سبک هندی روی برتافتند و به شیوه شاعران سبک خراسانی و عراقی روی آوردند. شعر بازگشت را از دیدگاه تاریخی به دو دوره تقسیم کرده اند. در دوره اول شاعران بیشتر به سبک سخنوران قرنهای 6 تا 8 و در دوره دوم به سبک سخنوران قرنهای 4 تا 6 توجه داشتند. در دوره اول، بازگشت غزلسرایی و در دوره دوم، قصیده سرایی غلبه داشت. غزلسرایان به تتبع شیوه غزلسرایی سعدی و حافظ می پرداختند. در دوره بازگشت نظیره سرایی یعنی سرودن شعر بر وزن و قافیه شعر شاعران گذشته رونق بسیار داشت و غزلسرایان نظیره های خود را به پیروی از غزلهای سعدی و حافظ می سرودند. در این پژوهش غزلهای نظیره وار ده تن از شاعران دوره بازگشت بررسی شده است. بررسی غزلهای نظیره وار نشان می دهد که قافیه مشترک با غزل سرمشق، در غزلهای نظیره سرایان خلاّق تر کمتر دیده می شود. نظیره سرایان اغلب در وزن های ضربی، شاد و آهنگین نظیره سرایی کرده اند. مطلع غزلهای نظیره وار جلوه چندانی ندارد؛ زیرا شاعران دوره بازگشت از شگردهای غزلسرایی سعدی و حافظ بهره نگرفته اند. محور عمودی غزلهای آنها پیوستگی دارد و تنوّع مضمون در آن دیده نمی شود. مضمون غالب در مقطع غزلهای نظیره وار، اظهار ناتوانی و بیچارگی است. در زبان غزلهای نظیره وار، واژه ها و ترکیبات عامیانه بسیار دیده می شود. از میان صور خیال تشیبه در غزلهای نظیره وار بسیار به کار رفته است؛ اما استعاره مکنیّه در غزلهای، نظیره وار نسبت به غزلهای سعدی و حافظ بسیار کمتر است. واژه های کلیدی: غزل فارسی، دوره بازگشت ادبی، نظیره سرایی، سعدی، حافظ.