بررسی همگرایی و واگرایی اشاعره،حنابله ومعتزله در دوره سلجوقی در بغداد (429-590ق)

سه فرقه اشاعره،حنابله و معتزله در دوره سلجوقی درفاصله سال های(429-590ق)درتعامل همگرایی و واگرایی بایکدیگربودند.اشاعره وحنابله ازگروههای اهل سنت بودندودرمسائل فکری واعتقادی نسبت به دیگرگروهها دارای همگرایی بیشتری بودند واین رونددردوره سلجوقی همواره تداوم یافت.بااین وجود منازعات ودرگیری های زیادی بین دو گروه دردوره سلجوقی روی داد. ازسال467تا512ق تعامل خلیفه وسلطان سلجوقی درحالت واگرایی بود وقدرت خلیفه محدود به امور مذهبی شده بود وباقدرت گرفتن سلطان، وزیر او خواجه نظام الملک نیز دارای قدرت زیادی بود ونظامیه بغداد رابرای حمایت از اهل سنت علی الخصوص اندیشه شافعی- اشعری بنانهاد. درگیری هایی که بین اشاعره وحنابله رویداد نسبت به دوره ی اول سلجوقی دارای خشونت بیشتری بود ومنجر به قتل و خونریزی شد.اما روابط معتزله با اشاعره وحنابله به گونه دیگری بود. در دوره سلجوقی تعامل اشاعره وحنابله بامعتزله در زمینه تأثیر گذاری وتأثیرپذیری از همدیگردرزمینه دانش های کلامی،فقهی وحدیثی همواره تداوم داشت.امادرعرصه روابط اجتماعی وسیاسی معتزله بغداد فشارسیاسی واجتماعی زیادی رامتحمل شدند، خلیفه عباسی القائم دستورقرائت دوباره اعتقاد نامه قادری را به منظور تضعیف معتزله صادر کرد و اشاعره و حنابله دراجرای این فرمان باخلیفه هماهنگ بوده ودراجرای آن خلیفه را مساعدت نمودند. عوامل متعددی درهمگرایی و واگرایی اشاعره، حنابله ومعتزله دردوره سلجوقی دربغداد دخالت داشته اند.دررابطه باواگرایی اشاعره وحنابله دردوره سلجوقی دربغداد پنج عامل ؛گرایش حنابله به تجسیم، گرایش اشاعره به تصوف، همگرایی وواگرایی بین سلطان سلجوقی و خلیفه عباسی،تأسیس نظامیه توسط خواجه نظام الملک وحمایت آشکار وپنهان او از اشاعره بیش از سایر عوامل تأثیر گذاربود.دررابطه باتعامل معتزله با اشاعره و حنابله ،رویکرد معتزله در باب خلق قرآن و حوادثی نظیر صدور فرمان محنه ازسوی مأمون وحمایت معتزله از خلیفه وآزار وشکنجه فقها توسط عوامل خلیفه بیش ازسایر عوامل موثربوده است. دراین پایان نامه تلاش شده است تا باعنایت به عوامل وفرضیاتی که مطرح شد تعامل همگرایی و واگرایی اشاعره ،حنابله و معتزله دردوره سلجوقی دربغداد (429-590 ق) تبیین و بررسی شود.