بررسی مولکولی تغییرات ژنهای مسیرداخلی آپوپتوز bax، bcl2 و ژنوم میتوکندری در بیماران مبتلا به سقط مکرر ایدیوپاتیک

مقدمه : حاملگی و سلامت آن پدیده ای است که در جریان آن یک تخمک بارور شده توانایی حیات و زندگی مستقل خارج از رحم را پیدا می کند. سقط ها شایعترین عارضه حاملگی تلقی می شوند. بطوریکه 70% تخمک های لقاح یافته از رسیدن به توانایی حیات باز می مانند. این در حالی است که تنها 15% از بارداری هایی که قبل از هفته 20 حاملگی از دست می روند، بصورت بالینی قابل تشخیص هستند. حدود 1 در 300 از زوجین و 5/0 تا 2 درصد از زنان، درگیر سقط مکرر می شوند. در اتیولوژی سقط عوامل مختلفی مطرح می شوند، ولی بخش عمده ای از آن نامشخص باقی می ماند، که در این میان عوامل ژنتیک اهمیت خاصی دارند. تغییرات مرتبط با آپوپتوز در جنین های از دست رفته و بیان متفاوت ژنهای وابسته به آپوپتوز در سقط مکرر دیده شده است. مواد و روشها: در این مطالعه ابتدا شجره های فامیلی در زوجین سقط مکرر بررسی شده و سپس 96 مورد زن درگیر سقط مکرر ایدیوپاتیک از نظر تغییرات ژنی در ژنهای وابسته به مسیر داخلی آپوپتوز bax و bcl2 و ژنوم میتوکندری با استفاده از روشهای pcr-sscp ، pcr-digestion-sscp ، multiplex pcr ، pcr-direct sequencing مورد بررسی قرار گرفتند. تغییرات دیده شده با 96 زن سالم دارای دست کم دو فرزند سالم مقایسه گردید. نتایج : بررسی شجره های فامیلی 335 زوج درگیر نشان می دهد که فراوانی rpl در 120 مورد از خویشاوندان زنها و 76 مورد از خویشاوندان مردها دیده می شود. در بررسی شجره های فامیلی در 6/15% از گروه زنان rpl تکرار آن در دو یا سه نسل متوالی وجود داشت و در 2/4% از آنها بروز دست کم دو مورد rpl در سایر ازدواجهای فامیلی موجود در شجره نامه دیده می شد. ازدواج های فامیلی در 6/51% از زنان rpl و 8/21% از زنان گروه کنترل مشاهده گردید. در بررسی مولکولی ژن bax تغییر پروموتری a(-179)g با فراوانی آللی موتانت 76/97% در زنان rpl و 71/90% در زنان کنترل، تغییر g90c اگزون1 با فراوانی آللی موتانت 62/24% در زنان rpl و 86/7% در زنان کنترل و نهایتا تغییر g95c اگزون1 با فراوانی آللی موتانت 40/69% در زنان rpl و 29/14% در زنان کنترل مشاهده شدند. در بررسی مولکولی ژن bcl2 دو تغییر نوکلئوتیدی a735g و g66c دیده شد که فراوانی آللی موتانت اولی 46/36% در زنان rpl و 75/43% در زنان کنترل بود. تغییر دوم در کلیه زنان دو گروه مشهود بود. حذف عمده در ژنوم میتوکندری زنان درگیر با مشکل سقط مکرر پیدا نشد. میانگین تعداد جهش های منطقه d-loop میتوکندری در گروه rpl 79/8 و درگروه کنترل 90/4 بود. در مجموع 40 جهش بطور مشترک در دو گروه، 89 جهش تنها در گروه سقط مکرر و 28 جهش در گروه کنترل مشاهده گردید. یک تغییر c114 insertion نیز از جهش های جدید محسوب می شد. جهش های نقطه ای در 04/51% از زنان سقط مکرر و 46/61% از زنان کنترل در ناحیه d310 دیده شد. در بررسی trna ترئونین 4 نوع جهش دیده شد که g15930a جدید بود. یک جهش جدید t15972c نیز در trna پرولین مشاهده شد. در بررسی فامیلی تغییرات ژنی، پلی مورفیسم g90c با الگوی شجره ای گروه دوم فراوانی نسبی بیشتری دارد. از طرف دیگر میانگین تعداد جهش های میتوکندری در گروه دوم شجره ای شایعتر می باشد. بحث: فراوانی بیشتر تکرارها در سمت مادری شجره ها بطور ضمنی می تواند مطرح کننده زمینه های مادری باشد. از طرفی مجموع تکرار فامیلی سقط ها ، تکرارهای بیش از سه مورد و نیز فراوانی ازدواج های فامیلی در زنان rpl بطور معنی داری بیشتر است. این یافته ها بخوبی حکایت بر وجود زمینه های ژنتیک در این عارضه دارد. بنابر این در برخورد اولیه با زوجین درگیر سقط مکرر، ترسیم و تحلیل شجره های فامیلی می تواند در ارزیابی اولیه، احتمال وجود زمینه های ژنتیک و ارائه شناخت و راهنمایی به زوجین کمک کننده باشد. در بررسی مولکولی ژن bax ، پلی مورفیسم a(-179)g با بروز کمتر و پلی مورفیسم های g90c و g95a در اگزون 1 با بروز بیشتر سقط مکرر همراهی نشان می دهند. این دو تغییر اگزونی منجر به تغییر اسیدهای آمینه q7h و r9k و چرخش ناحیه n-terminal پروتئین bax و در نتیجه کاهش پایداری پروتئین مربوطه می گردد. دو تغییر نوکلئوتیدی در اگزون های 1 و 2 ژن bcl2 هیچکدام معنی دار نبوده و با سقط مکرر همراهی نشان نمی دادند. حذف عمده در ژنوم میتوکندری زنان درگیر با مشکل سقط مکرر وجود ندارد. با توجه به اثر عمده ای که این حذف ها در توالی ژنومیک میتوکندری و عملکرد سلولی در حالات مختلف تکثیر و تمایز سلولی می گذارند، سلولهای حامل این تغییرات ناپایدار بوده و مستعد حذف شدن می شوند. در نتیجه موردی مشاهده نمی شود. اما شاید مطالعه بر روی محصولات سقط بتواند در پاسخ به این مسئله راهگشا باشد. میانگین تعداد جهش های نقطه ای میتوکندری در گروه rpl بطور معنی دار شایعتر بوده و با بروز سقط مکرر همراهی نشان می داد. از میان جهش های مشترک 7 جهش نقطه ای شامل t16126c, t16189c, c16223t, c16294t, t16311c, t16362c, t16519c در گروه rpl برجسته و معنی دار بودند. 15 جهش معنی دار در گروه زنان rpl می تواند بطور مستقل و یا بصورت هاپلوگروپ در ایجاد زمینه های سقط مکرر اهمیت داشته باشند، که جهش های t152c، t489c و t146c شایعترین آنها محسوب می شدند. جهش های منطقه d310 با بروز سقط مکرر در زنان درگیر همراهی نشان نداد. از طرفی جهش های نقطه ای مرتبط با بیماریها بطور بالقوه می تواند trna میتوکندری را تحت تاثیر قرار داده و بر ساختمانهای اول، دوم و سوم آن تاثیر بگذارد. نهایتا این اختلالات منجر به اختلال عملکرد سلولی شده که در تکثیر و تمایز سلولی بسیار مهم می باشد. فراوانی معنی دار پلی مورفیسم g90c و میانگین تعداد جهش های میتوکندری در الگوی فامیلی دوم که شامل تکرار های دیگر سقط مکرر در ازدواج های فامیلی می شود، بخوبی نشان دهنده زمینه های وراثتی و ژنتیکی در این موارد می باشد. مطالعات بیشتر بر روی این تغییرات مشاهده شده، می تواند در ایجاد یک پانل تشخیصی برای غربالگری زنان سقط مکرر مورد نظر قرار گیرد. در فرآیند پیگیری و درمان این بیماران، با توجه به نقش ros درایجاد موتاسیونهای میتوکندری ، درمان با آنتی اکسیدانها و سایر عواملی که می توانند در کاهش میزان و یا عملکرد ros نقش داشته باشند، پیشنهاد می گردد. همچنین این بررسیها بخصوص در موارد شکست درمانی روشهای کمک باروری و احتمالا در استفاده مناسب تر از پروتوکل های درمانی نیز می تواند مورد نظر قرار گیرد.