کارکردهای استفاده از نقاب و تمهید آندروژنی در پرداخت شخصیت در نمایشنامه‌های معاصر ایران

نقاب ابزاری است که شخصیت‌های نمایش برای برقراری ارتباط در موقعیت‌های بینافردی از آن استفاده می‌کنند. پژوهش حاضر بر نقاب‌های ویژه‌ای متمرکز است که شخصیت‌های نمایش از آن‌ها به عنوان ابزار برقراری ارتباط استفاده می‌کنند و با این هدف که هویتی دروغین از خود به نمایش بگذارند، آن‌ها را به چهره می‌زنند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی فرایند معنابخشی به شخصیت‌های نمایش در نمایشنامه‌های سه دهه‌ی اخیر در ایران می‌پردازد و با استفاده از مفهوم نقاب در نظریه‌ی نمایشی گافمن چگونگی خلق تفاوت در هر یک از شخصیت‌ها را بررسی می‌کند. این که به چه دلایلی و در چه موقعیت‌هایی شخصیت‌های نمایش بر چهره خود نقاب می‌زنند پرسشی است که به آن پاسخ داده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند مردپوش‌ها و زن‌پوش‌ها بیشترین کاربرد را در پوشیده نگهداشتن حقیقت در ادبیات نمایشی ایران داشته‌اند. مردپوش بودن به زنان فرصت می‌دهد در محیط خارج از خانه حضور یابند و به کنشگری فعال تبدیل شوند. در مقابل زن‌پوش بودن برای برانگیختن حس ترحم و دلسوزی و در نتیجه برای فرار از موقعیت‌های دشوار صورت می‌گیرد. آنجایی‌که نقاب‌ها به بیان همزمان روان مردانه و روان زنانه کمک می‌کنند تمهید آندروژنی شکل می‌گیرد. استفاده از این تمهید در ادبیات نمایشی ایران منجر به شکل‌گیری موجوداتی هراسناک و پیش‌گو شده است که اغلب نقشی حاشیه‌ای و جنبه‌ای نمادین دارند.