پیامد مایه‌زنی قارچ های مایکوریز و باکتری رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی بر عملکرد شبدر برسیم تحت تنش کادمیوم

چکیده سابقه و هدف: کادمیوم یک فلز سنگین است که اثر مخرب زیادی بر کیفیت محصول دارد. افزون بر آن‌یک فلز بسیار متحرک در خاک و محیط‌زیست می‌باشد و گیاهان می‌توانند به آسانی کادمیوم را جذب و آن را به بخش‌های هوایی خود منتقل کنند. با توجه به افزایش مناطق آلوده در کشور و وجود زمین‌های کشاورزی زیر کشت گیاهان علوفه‌ای مختلف و مصرف این محصولات علوفه‌ای در بخش دام موجب شد تا این پژوهش با هدف بررسی تأثیر مایه‌زنی قارچ‌های مایکوریز و باکتری رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی بر عملکرد و غلظت عناصر غذایی پرمصرف و کادمیوم در گیاه شبدر برسیم تحت تنش کادمیوم اجرا گردد. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی تأثیر مایه‌زنی قارچ‌های مایکوریز و رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی بر عملکرد و غلظت عناصر غذایی پرمصرف و کادمیوم در گیاه شبدر برسیم تحت تنش کادمیوم یک آزمایش با 40 تیمار و در 3 تکرار به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل 5 سطح مختلف آلودگی خاک به کادمیوم (صفر، 10، 25، 50 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم) و 8 سطح مایه‌زنی (مایه‌زنی جدا و مشترک با فانلی‌فورمیس موسه‌آ، ریزوفاگوس ایریگولاریس و رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی) بودند. یافته‌ها: نتایج نشان داد که تأثیر کادمیوم بر وزن خشک، غلظت عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کادمیوم بخش هوایی و ریشه گیاه معنی-دار (سطح احتمال 5 و 1 درصد) بود. با افزایش غلظت کادمیوم در خاک، وزن خشک بخش هوایی و ریشه و همچنین غلظت عناصر غذایی پرمصرف گیاه نسبت به تیمار شاهد (تیمار صفر کادمیوم) کاهش یافتند. بیشترین وزن خشک بخش هوایی و ریشه و غلظت عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در اثر مایه‌زنی مشترک با فانلی‌فورمیس موسه‌آ + رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی (MT) و تیمار صفر کادمیوم (Cd0) به دست آمدند (جدول 3). همچنین کمترین وزن خشک بخش هوایی و ریشه و غلظت عناصر غذایی پرمصرف در تیمار Cd100 و بدون مایه‌زنی (WI) اندازه‌گیری شدند. آلودگی خاک به کادمیوم موجب کاهش 94/66 و 11/71 درصدی وزن خشک بخش هوایی و ریشه گردید. کمترین غلظت کادمیوم بخش هوایی و ریشه در اثر مایه‌زنی مشترک با فانلی‌فورمیس موسه‌آ + رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی و تیمار صفر کادمیوم (Cd0) به ترتیب میزان 0012/0 و 0046/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم به دست آمدند. همچنین بیشترین غلظت کادمیوم بخش هوایی و ریشه در تیمار Cd100 و بدون مایه‌زنی به ترتیب به میزان 25/11 و 80/17 میلی‌گرم بر کیلوگرم اندازه‌گیری شدند. نتایج مقایسه میانگین داده‌ها نشان داد که غلظت کادمیوم در ریشه بالاتر از بخش هوایی است و غلظت کادمیوم ریشه در تیمار Cd100 و بدون مایه‌زنی 80/36 درصد بیشتر از غلظت کادمیوم بخش هوایی بود. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش مشاهده گردید که با افزایش سطح آلودگی در خاک از رشد گیاه کاسته شده و غلظت عناصر غذایی پرمصرف در بخش هوایی و ریشه نیز کاهش یافت. مایه‌زنی خاک با مخلوط قارچ‌ها و باکتری توانست اثر سوء آلودگی خاک به کادمیوم را بر رشد گیاه شبدر کاهش دهد. همچنین مایه‌زنی جداگانه قارچ‌های مایکوریز نیز نسبت به تیمار بدون مایه‌زنی باعث کاهش غلظت کادمیوم در بخش هوایی و ریشه شد ولی استفاده هم‌زمان از قارچ‌های مایکوریز و باکتری رایزوبیوم تأثیر بیشتری در کاهش غلظت کادمیوم بخش هوایی و ریشه گیاه داشت. با توجه به نتایج این مطالعه می‌توان در خاک‌های آلوده برای کاهش اثر سوء کادمیوم و افزایش عملکرد گیاه شبدر از مایه‌زنی مشترک فانلی‌فورمیس موسه‌آ + رایزوبیوم لگومینوزاروم تریفولی استفاده نمود.