پژوهشی نوین بر پتروژنز و سن‌یابی گدازه‌های بازیک کواترنری شمال باختری ایران، در مقایسه با مراکز منشأ در فلات ایرانی – ترکی

بسیاری از مراکز آتشفشانی در ایران سن پلیوکواترنری دارند که ده‌ها میلیون سال پس از برخورد اولیه عربی- اورازیا شکل گرفته‌اند. سنگ‌های بازالتی شمال باختری ایران در استان آذربایجان غربی، بخشی از سری‌های گسترده ماگماهای پلیوکواترنری گوشته‌ای هستند که در فلات ایرانی- ترکی فوران یافته‌اند. طیف گسترده‌تر ترکیبات نمونه‌های سنگی این فلات از بازالت‌های اولیه تا ریولیت همراه با گدازه‌های پتاسیمی تا اولتراپتاسیک است. بازالت‌های آلکالن با ویژگی درون صفحه‌ای و بازالت‌های مشابه بازالت‌های جزایر اقیانوسی در این فلات حضور دارند.از این‌رو، مطالعات دقیق سنگ‌شناختی و تعیین سن تکاپوی آتشفشانی بازیک کواترنری شمال باختر ایران که در بخش خاوری این فلات قرار گرفته است،  اهمیت بسیاری دارد. این مقاله ماهیت و سن‌های جدید به روش 40Ar/39Ar سنگ‌های آتشفشانی بازیک شمال باختر ایران را در مقایسه با آتشفشان‌های جوان خاور ترکیه (آناتولی)، آرارات و تندورک و ایگیت‌داغی مورد بررسی قرار می‌دهد. این آتشفشان‌های جوان در چند مرحله مواد آذرآواری و روانه‌‌های گدازه‌ را با  ترکیب بازیک تا میانه فوران کرده‌اند. چنان‌که از شمال ماکو تا جنوب باختری دریاچه ارومیه (حدود 200 کیلومتر)، طی مدت زمان کوتاهی در طی کواترنری از مواد بازیک پوشیده شده است. این سنگ‌های بازیک تا میانه از آتشفشان‌های آرارات (آگری‌داغی)، تندورک و ایگیت‌داغی منشأ گرفته‌اند. بررسی تغییرات شیمی سنگ‌های آتشفشانی کواترنری نشان از پیشرفت ژئوشیمیایی ترکیبات از کالک‌آلکالن به آلکالن، از سوی شمال (ماکو) به سمت جنوب (سلماس) منطقه، با نزدیک‌شدن به صفحه عربی دارد. گدازه‌ها حدود 10 میلیون سال پیش از یک پوسته ستبر و یک گوشته سنگ‌کره‌ای نازک در فلات ایرانی- ترکی فوران یافته‌اند. دامنه‌های سنی این گدازه‌های بازالتی، از  87/1 تا 4/0 میلیون سال برآورد شده است. این داده‌های سنی، از مطالعات سن‌یابی که پیش‌تر در ترکیه انجام شده است، سن‌های بسیار دقیق‌تری را نشان می‌دهد و  ایگیت‌داغی که پیش از این تعیین سن نشده بود، در این مطالعه سن‌یابی شده است. با مطالعات سنگ‌شناختی و برآورد سنی دقیق از گدازه‌های شمال باختر ایران و مقایسه با سنگ‌های مشابه در ترکیه می‌توان به تصویر کاملی از  تکاپوی ماگمایی سرتاسری این بخش از فلات ایرانی- ترکی دست یافت.