پژوهشی در فرهنگنامه‌های تاریخی نوشته شده در قلمرو ممالیک (648- 922هـ)

اهتمام به تاریخنگاری در دوره ممالیک بسیار چشمگیر بود به گونه‌ای که این عصر را باید اوج دوران تاریخنگاری اسلامی دانست. از میان انواع تاریخنگاری این دوره مانند: تواریخ عمومی، دودمانی و سلسله‌ای، طبقات، فرهنگنامه‌های تاریخی و...، فرهنگنامه‌نویسی بیش از همه مورد توجه قرار گرفت. در آغاز قرن هفتم و به هنگام شکل‌گیری دولت ممالیک (648- 922هـ) به علت تعدّد و تکثر لایه‌های مختلف طبقات و نسلها و به دلیل انبوه کتب طبقات علوم گوناگون و از همه مهم‌تر نبود یک شیوه جهت دسترسی آسان به تراجم اعیان مسلمان، بعضی از مورخان و نویسندگان با مراجعه به کتب طبقات، تواریخ عمومی و نیز کتب انساب به تدوین تراجم همه اعیان اسلامی بدون توجه به تخصص، بلاد و زمان آنها پرداختند. این اندیشه از اواخر قرن ششم و با فرهنگنامه الفبایی معجم الادبا یاقوت (626 هـ) آغاز شد و با نگارش فرهنگنامه تاریخی مهم وفیات الاعیان ابن‌خلکان در قرن هفتم به اوج خود رسید. فرهنگنامه مذکور منشأ و الگوی ظهور فرهنگنامه‌های تاریخی بعد از خود همانند: الوافی بالوفیات و فوات الوفیات قرار گرفت. این پژوهش قصد دارد ضمن نگاهی کوتاه به اقبال تاریخ‌نگاری در این عصر؛ چگونگی شکل‌گیری، انگیزه‌ها، روش‌ها، انواع، شیوه‌های نگارشی، محتوای تراجم، سبک ادبی، منابع، اهمیت و جایگاه و آسیب‌شناسی فرهنگنامه‌های تاریخی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.