واگرایی ریختی اشکول (Glis glis Linnaeus, 1766) در امتداد جنگل‌های هیرکانی شمال ایران، شاهدی بر وجود خردپناهگاه در طی آخرین دوره یخبندان

چکیده ردپای نوسان های اقلیمی و پیش روی و پس روی یخچال ها در اعصار گذشته را می توان در برخی از جانداران مشاهده نمود. تغییر گسترۀ پراکنش به سمت عرض های جنوبی در دورۀ پیش روی یخچال ها و بقای این جانداران در پناهگاه ها و انتشار مجدد به عرض های جغرافیایی بالاتر، باعث ایجاد تغییراتی ریختی و ژنتیکی شده و با بررسی این تغیرات می توان گسترۀ حضور پناهگاه‌های مهم به ویژه در دوره پلیستوسن را مشخص نمود. در این پژوهش شواهدی اولیه در خصوص نقش خردپناهگاهی محدودۀ شرقی جنگل‌های هیرکانی کشور در آخرین دوره یخبندان بزرگ ارائه می گردد. در این راستا مطالعه، گونۀ اشکول (Glis glis Linnaeus, 1766) که دارای ویژگی های بوم شناختی و زیستی نسبتا منحصر به فردی می‌باشد به عنوان گونه مدل انتخاب گردید. استخوان فک زیرین افراد متعلق به جمعیت‌های مختلف در امتداد جنگل‌های خزری ایران به شیوه استاندارد تصویربرداری شده و تحلیل های ریخت سنجی هندسی انجام شد. نتایج حاصل از این تحلیل­ها با نتایج به دست آمده از مطالعات ژنتیکی مقایسه گردید.  نتایج حاکی از واگرایی ریختی شدید جمعیت واقع در منتهی الیه بخش شرقی پناهگاه هیرکانی بر اساس صفات فک زیرین می‌باشد که کاملا منطبق بر یافته های ژنتیکی پیشین می‌باشد. همچنین ویژگی های ریخت شناختی ظاهری از قبیل میانگین وزن، میانگین طول بدن و طول دم نیز اختلاف معناداری را با سایر جمعیت‌های مورد بررسی در مرکز و منتهی الیه غربی محدوده جنگل‌های خزری نشان م