واکاوی مفهومی فرانظریه‌پردازی با تأکید بر چالش‌ها و الزامات آن در جامعه‌شناسی ایران

مقاله حاضر می‌کوشد، چشم‌اندازهای فرانظریه‌پردازی را ایضاح و اهمیت مطالعات فرانظری و پارادایم‌شناسی را در کارآمدتر ساختن نطریه‌های جامعه‌شناسی در بستر جامعه ایرانی تحلیل نماید. پرسش اصلی مقاله این است که عوامل پراکندگی و جمع ناپذیری نظریه‌های جامعه‌شناسی کدام‌اند و چگونه می‌توان آنها را مرتفع نمود؟ «توجه به تأثیرات حاصل از عوامل فرهنگی، اجتماعی، روان‌شناختی و فکری در تکوین آراء جامعه‌شناختی»، «نقد مقومات بنیادین سازنده نظریه‌های جامعه‌شناسی» و «تعمیق گفتمان فرانظریه‌پردازی» از اهم محورهای اساسی در پاسخ نظری به سؤال مذکور است. به استناد یافته‌های مقاله، در جریان اصلی جامعه‌شناسی حد یقف فرانظریه‌پردازی غالباً محدود به مرزهای «عقل خودبنیاد» و تعینات آن در زیست جهان مدرن می‌باشد؛ به‌طور متقابل، در فرانظریه‌پردازی مبتنی بر هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسیِ برخاسته از متافیزیک توحیدی، متعاقب تعاریفِ «عقلی و وحیانی» از علم، مضیقه‌های نظری حاصل از تلقی سکولار از جامعه، انسان و معرفت، برطرف و زمینه مناسب برای گذار از تشتت‌های فعلی در نظریه‌های جامعه‌شناسی و رسیدن به وحدت نظری در سطح مفروضات بنیادین سازنده نظریه‌ها تأمین می‌گردد.