نگاهی به تحولات مرزهای شرقی ایران در دورۀ قاجار و پهلوی (مطالعۀ موردی: بررسی تاثیر اقدامات حکام محلی قاینات بر حکمیت مرزی آلتای در محدودۀ یزدان)

هدف: پژوهش حاضر، بر آن است تا به بررسی تاثیر اقدامات حکام محلی قاینات بر رای نهایی حکمیت آلتای بپردازد. بدین منظور اقداماتی از قبیل سابقۀ سرحدداری قاینات در زمان میرعلم خان، تاسیس گمرک یزدان، علل حضور گستردۀ نظامی نیروهای قاینات در یزدان، ساخت قراولخانه و استمرار سرحدداری و اثرات آن بر حکمیت آلتای مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اسناد تاریخی مربوط به سرحد قاینات، گمرک یزدان، قراولخانه و اسناد مربوط به نیروهای نظامی حکومت محلی در یزدان، سعی در پاسخ به پرسش‌های پژوهش دارد. یافته‌های پژوهش: حکمیت مرزی آلتای در سال 1313ش، جوان‌ترین حکمیت مرزی است که طی آن بخش مهمی از مرز ایران و افغانستان تعیین و تحدید گردید. محدودۀ این حکمیت شامل قسمتی از مرز استان خراسان رضوی کنونی با افغانستان و تمامی مرز استان خراسان جنوبی با افغانستان است. در محدودۀ این حکمیت، سیر مستقیم شمالی- جنوبی خط مرزی، در محدودۀ یزدان به سمت افغانستان تغییر مسیر یافته و با در بر گرفتن یزدان و کلاته کبوده در طرف ایران، دو مرتبه به مسیر مستقیم بازگشته و به سیاه‌کوه منتهی می‌گردد. بدین ترتیب یک تحدب مرزی در مرز خاوری ایران با افغانستان به وجود می‌آید. آلتای پس از بررسی این قسمت از مرزها و مطالعه دربارۀ شواهد و دلایل طرفین، حکمیت خود را اعلام نمود. یکی از مهم‌ترین مناطق مورد چالش ایران و افغانستان در این حکمیت، محدودۀ یزدان بود و آلتای علی‌رغم استدلال افغان‌ها، آن را به همراه راه‌های ارتباطی آن به ایران واگذار کرد. یکی از علل واگذاری یزدان به ایران سابقۀ حضور پررنگ و مستمر ایران در آن منطقه بود. این حضور در دورۀ میرعلم‌خان و پس از جدایی هرات آغاز شد و تا زمان حکمیت آلتای ادامه یافت و بسیار موثر بر تعیین مرزبندی بود.