نقش هنرسازه‌های بدیعی در تعجب‌برانگیزی مخاطب در سوره‌های مکی با تکیه بر نقد فرمالیسم روسی (مطالعة موردی: سوره‌های «بروج» و «غاشیه»)

هنرسازه‌های ادبی از مهم‌ترین مباحث مطرح در حوزة نقد ادبی، به‌ویژه علم بلاغت هستند که فرمالیست‌های روس نیز به آنها توجه زیادی داشته‌اند. لفظِ «هنرسازه» به مجموعه فنون بلاغی اطلاق می‌شود که در عربی با اصطلاح «الفنون الأدبیة» شناخته می‌شود و در مطالعات فرمالیسم به جای "priem" روسی و "device" انگلیسی به کار می‌رود. این مقاله با رویکرد فرمالیسم روسی نوشته شده‌است. صورت‌گرایان روس معتقدند هنر در مرتبة نخست، موضوع سبک و تکنیک است؛ تکنیک علاوه بر اینکه شیوه است، موضوع هنر نیز هست؛ بنابراین «آنچه» نویسنده می‌گوید مهم نیست، بلکه اینکه «چگونه» می‌گوید اهمیت دارد. همچنین آنچه صورت‌گرایان روس در ادبیات و هنر قابل‌مطالعه و بررسی می‌دانند، فقط حوزة هنرسازه‌هاست و نه چیز دیگر. در این مقاله سعی شده‌است میزان مفید یا غیرمفید بودن هنرسازه‌ها در دو سورة «بروج» و «غاشیه» بررسی شود، سپس با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان نقش این هنرسازه‌های بدیعی در تعجب‌برانگیزی مخاطب، با تکیه بر مقولات چهارگانه فرمالیسم روسی پرداخته شود. مهم‌ترین نتیجة مقاله نشان می‌دهد بیشترین هنرسازه‌های به‌کاررفته در دو سورة یادشده، از نوع مفید هستند که با توجه به ویژگی‌های آنها، در حوزه‌های چهارگانه فرمالیسم روسی یعنی: ادبیت، فرم، جادوی مجاورت، و ساختار ساختارها، به شکل شگفت‌انگیزی نمایان می‌شوند و درنتیجه باعث جذب و تعجب‌برانگیزی شنونده و خواننده می‌شوند.