نقش نهاد اقتصاد و فرهنگ در توسعه و حاشیه‌نشینی: شاخص توسعه‌ی انسانی در مناطق حاشیه‌نشین شهر ایلام

حاشیه‌نشینی از پیامدهای توسعه‌ی ناهمسو و بدریخت در نظام شهرنشینی است. شهرها بستری گسترده از ساختارهای خرد و کلان ارتباطی، تعارضات اجتماعی و خشونت‌های سازمان‌یافته‌اند. شهر ایلام نیز با مسئله‌ی حاشیه‌نشینی و آثار منفی آن روبه‌روست. این بررسی به مطالعه‌ی تطبیقی شاخص‌های توسعه‌ی انسانی شهر- روستا در سه منطقه‌ی حاشیه‌نشین شهر ایلام (بان‌بور، بان‌چرمگ و کمربندی) می‌پردازد. آمارهای پایه‌ای داده‌ها مربوط به سرشماری 1390 و آمارنامه‌ی 1392 استان است. برای امکان مقایسه، آزمون بررسی طراحی و بین 174 خانوارها نمونه‌ی اجرا که اعتبار آن به روش آلفای کرونباخ 62/0= α به دست آمد. نتایج نشانگر توسعه‌نایافتگی و توزیع نابرابر هزینه-درآمد و دیگر شاخص‌های توسعه‌ی انسانی به‌ویژه مؤلفه‌های بهداشت و آموزش است. این نتایج همسویی بالایی با چارچوب نظری پژوهش (گیدنز، زیمل و مرتون) داشت. مهاجرت در این مناطق بیشتر در ساخت خویشاوندی و بر اثر دافعه‌ی اجتماعی- فرهنگی روستایی بوده است، نه دافعه‌ی اقتصادی روستا یا جاذبه‌ی اقتصادی شهرها. سواد سرپرست خانوار بیشتر بر سواد دختران و زنان این مناطق به صورت مثبت و همسو تأثیر داشته است. این مقاله پیوند همه‌جانبه‌ی نهاد مهم آموزش و فرهنگ را با دو مفهوم مهم اجتماعی، توسعه و حاشیه‌نشینی نشان داد و تأثیرگذاری یک‌جانبه‌ی نهاد اقتصاد را به چالش طلبید.