نشانگان بالینی و درمان آسیب با ونوم عروس دریایی؛ یک مطالعه مروری ساختار یافته

زمینه: شاخه سنیداریا (Cnidaria) شامل بیش از نه هزار گونه است که تقریباً 100 گونه آن برای انسان خطرساز تلقی می‌شوند و سالیانه در سراسر جهان مرگ و میر قابل توجهی به دنبال گزش با آن‌ها گزارش گردیده است. علایم بسته به گونه و نوع زهر متفاوتند که شامل تظاهرات موضعی و سیستمیک می‌باشند. روش‌ها و ترکیبات گوناگونی جهت درمان گزش با عروس های دریایی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. با توجه به نبود مطالعه ای مروری و نظام‌مند جامع جهت بررسی تظاهرات بالینی ناشی از گزش و همچنین روش‌های درمانی آن‌ها، این مطالعه انجام گردید. مواد و روش‌ها: با جستجوی واژه عروس دریایی Jellyfish در بانک اطلاعات پزشکی PubMed، 1677 مقاله یافت شد و 400 مقاله در زمینه توکسینولوژی در گستره پزشکی انتخاب و به سه گروه اصلی بالینی، ‌زیست پزشکی و بیوتکنولوژیک تقسیم‌بندی گردیدند و از این میان، مقالات گروه پزشکی با مجموع 222 مقاله، مشتمل بر زیر گروه‌های تظاهرات سیستمیک (78 مقاله)، ‌تظاهرات پوستی (59 مقاله) و درمان (85 مقاله)، مورد مطالعه سیستماتیک قرار گرفتند. یافته‌ها: علائم و نشانگان بالینی پس از گزش با عروس‌های دریایی عمدتاً به گونه و نوع زهر آنها بستگی دارد، لکن یافته‌ها عموماً به‌صورت تظاهرات پوستی گسترده‌ای به‌صورت ضایعات کهیری، اریتم، تاول، تورم و تظاهرات درمونکروتیک شدید، پاپول و ماکول‌های سوراخ‌دار، راش‌های خطی هایپر پیگمانته و یا پاپول‌های کهیری خارش‌دار بروز می‌نمایند. علایم سیستمیک پس از آسیب با رزمناو پرتقالی Physalia physalis و عروس دریایی جعبه‌ای (مانند Chironex fleckeri) و در سندرم ایروکنجی به‌صورت آشکار مشاهده می‌شوند. اساس درمان در آسیب با عروس‌های دریایی بر پایه‌ی سه اقدام کاستن اثرات موضعی زهر (درد و تخریب بافتی)، پیشگیری از آزاد سازی بیشتر نماتوسیت‌های زهری و نیز کنترل واکنش‌های سیستمیک می‌باشند. کاربرد آب گرم (42 درجه برای 20 دقیقه)، پک‌های یخی، ضد دردهای موضعی و تزریقی، کورتیکواستروئیدها و آنتی هیستامین ها، اساس درمان و همچنین استفاده از سرکه تجارتی یا اسیداستیک 4 تا 6 درصد و شستن ناحیه گزش با آب دریا برای غیر فعال کردن نماتوسیت‌ها از شایع‌ترین روش‌های درمانی محسوب می‌شوند. آنتی ونوم علیه عروس‌های دریایی می‌تواند اثر ونوم را خنثی کند. نتیجه‌گیری: نشانگان پوستی از شایع‌ترین علائم بالینی پس از گزش با عروس‌های دریایی هستند. هر چند هنوز کارآزمایی‌های بالینی دو سویه کور کنترل شده‌ای، در مورد شیوه‌های درمانی گزش با عروس دریایی انجام نگرفته است، ولی استفاده از سرکه تجاری یا اسیداستیک 6-4 درصد،‌آب گرم، پک یخی و شستشو با آب دریا از پایه‌های درمانی گزش با عروس‌های دریایی محسوب می‌شوند.