مفاهیم نمادین سیمرغ و اژدها و انعکاس آن در قالی‌های صفویه

قالی‌های دوره صفویه گستره وسیع و متنوعی از نقوش گیاهی و حیوانی و گاه انسانی را در برمی‌گیرند. سیمرغ و اژدها ازجمله نقوش بکار رفته در این قالی‌ها هستند که غالباً همراه با یکدیگر حضور می‌یابند و دربردارنده معانی نمادین و مفاهیم عرفانی‌اند. در مقاله حاضر کوشش شده است تا با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، این دو نقش‌مایه ازنظر فرم و محتوا بررسی گردد؛ و به پرسش‌هایی ازاین‌دست نیز پاسخ گوید: سیمرغ و اژدها در اساطیر فرهنگ و ادبیات ایران حامل چه مفاهیم نمادینی هستند؟ و بازتاب این مفاهیم در قالی‌های صفویه چگونه است؟ فرم، رنگ و موقعیت سیمرغ و اژدها در طرح قالی‌های صفویه چگونه است؟ نقش‌مایه سیمرغ و اژدها در نمونه‌های موردبررسی، اغلب به‌صورت متقابل و یا گرفت و گیر ظاهرشده‌اند. این تقابل و درگیری، بیانگر مفاهیم متضادی است که در نهاد و سرشت بشریت و طبیعت نهاده شده و به‌طورکلی مشتمل است بر روشنی و تاریکی، نور و ظلمت، خوبی و بدی و بالاخره اهورایی و اهریمنی. به‌عبارت‌دیگر تلاش انسان برای فائق آمدن به نفس خویش، همواره به شکل نبرد دو حیوان افسانه‌ای چون سیمرغ و اژدها در قالی‌های صفویه تجلی‌یافته است