مطالعۀ جامعه‌شناختی پیامدهای عاملیت مضاعف و حداکثرسازی سود در شرکت‌‎های بازاریابی هرمی، مردم‎‌نگاری انتقادی

منطق ذاتی سرمایه‌داری، حداکثرسازی سود است. این منطق زمانی که بدون نظارت کافی و اعمال محدودیت‌های دولتی و اخلاقی اعمال شود، پیامدهای متعددی را در عرصه‌های مختلف به‌دنبال دارد. در چند سال اخیر حداکثرسازی سود در شرکت‌های بازاریابی هرمی در ایران با شدت فراوانی انجام می‌شود. به‌ همین ‌دلیل، هدف این پژوهش افشای مناسبات پنهان و پیامدهای حداکثرسازی سود در شرکت‌های بازاریابی هرمی است. در این‌ زمینه از روش مردم‌نگاری انتقادی پنج‌مرحله‌ای کارسپیکن (1996) استفاده شد. پژوهشگران ابتدا در رویکردی اتیک‌محور به مدت یک ‌سال در شرکت‌های بازاریابی هرمی مشاهدۀ مشارکتی پنهان داشتند و در طول این مدت تحلیل‌های بازساختی اولیه را انجام دادند؛ سپس مصاحبه‌های گفتگومحور براساس رویکرد امیک‌محور از اعضای جداشده از این شبکه‌ها آغاز شد و تم‌های اصلی (شامل لگ‌های گلدکوئستی، لیدر هژمون، آسیمیلاسیون رفتاری انگیزشی، اپوخۀ تحصیل، اپوخۀ خانواده، آموزش اقتدارگرایانه، حصار کاری، سودزدایی سیستمی و ریزش اعضا) استخراج شدند؛ درنهایت، دوباره با رویکرد اتیک‌محور داده‌های گفتگویی به‌طور سیستمی تحلیل شدند و رابطۀ بین عاملیت و ساختار تحلیل شد. نتایج این مراحل نشان دادند این شرکت‌ها عاملیت کنشگران را مضاعف و آنها را به‌طور ذهنی به ابرانسان‌هایی تبدیل می‌کنند که توانایی تغییر جهان را دارند؛ اما این عاملان مضاعف درنهایت، هنگام رویارویی با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شکست می‌خورند و پیامدها و آسیب‌های فروان و متفاوتی را تجربه می‌کنند.