شهروندی اجتماعی با تاکید بر مفهوم تکلیف در منظومه‌ی تربیتی قرآن

در شهروندی اجتماعی رویکرد آرمانی، توامانی میان حق اجتماعی و تکلیف اجتماعی است. موضوعی که میان مکاتب مختلف فکری، مناقشات زیادی به راه انداخته و هنوز طریق مطلوب حاصل نشده است. در این مقاله، از طریق روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی، در صدد شناخت نسبت آموزه‌های قرآنی با شهروندی اجتماعی به مثابه‌ی یک مفهوم مستحدث، برآمده تا تکالیف اجتماعی به دست آمده از آن را مورد شناسایی و بررسی قرار دهیم. واحد تحلیل در این پژوهش، آیه است و تمامی آیات قرآن به طور جامع در چندین دور بررسی شده است. حساسیت‌های نظری پژوهشگران از آراء و اندیشه‌های دو گروه از اندیشمندان غربی و مسلمان پیرامون مفهوم شهروندی اجتماعی و مفاهیم و مولفه‌های وابسته به آن وام گرفته شده است. از همین‌رو، از طریق مراحل کدگذاری، آیات قرآن مورد کنکاش قرار گرفته و مفاهیم و مضامین مرتبط را استخراج نموده و پس از مقوله‌بندی‌های مختلف، به دو مقوله‌ی اصلی و چندین مقوله‌ی فرعی و جزیی دست یافته که نشان‌دهنده‌ی برنامه‌های جامع قرآن پیرامون تامین نیازهای اساسی و اجتماعی انسان‌ها از طریق انجام تکالیف اجتماعی حاکمیت و مشارکت اجتماعی افراد جامعه است. تکالیف اجتماعی به دست آمده، از آیات تربیتی قرآن است که جایگاه امر به تکالیف اجتماعی در ساختار تربیتی قرآن را نشان می‌دهد.