روش ساخت و کاربرد حبر اسود در نسخه‎های خطی با تأکید بر رسالۀ عمدة‌الکتاب مضبوط در کتابخانۀ آستان قدس رضوی

  هدف: در نسخه‎های خطی علاوه بر مداد یا مرکب، به دو نوع مرکب دیگر به نام حبر و لیقه اشاره شده است. در این مقاله با رجوع به نسخه‌های قرون اولیۀ اسلامی به‎ویژه رسالۀ عمدةالکتاب مضبوط در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، تلاش شده است به ویژگی‌ها و تفاوت انواع مرکب پی برده شود. هدف اصلی مقالۀ حاضر، شناخت روش ساخت و کاربرد حبر اسود است. روش پژوهش: گرد‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی و در برخی موارد نیز برای اثبات صحت روش‌ها،  روش آزمایش به کار گرفته شده است. به‎همین دلیل، روش تحقیق ترکیبی از روش توصیفی و تجربی است. برای رسیدن به نتایج دقیق، ابتدا روش تهیۀ حبر اسود در نسخه‎های خطی شناسایی شده و در تطبیق با یکدیگر و به‎ویژه رسالۀ عمدةالکتاب قرار گرفت. سپس نتیجه به شکل آزمایشی ساخته و نتایج مشاهده شد. یافته‎های تحقیق: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شیوۀ ساخت و کاربرد مرکّب‌های مداد، حبر و لیقه متفاوت است. حبرهای اسود با ترکیبات ثابت: مازو، زاج، صمغ و آب، دارای چهار شیوۀ ساخت و چهار کاربرد متفاوت هستند که در نگارش بر روی کاغذ، پوست، سنگ و سفال استفاده می‎شوند. نتیجه‎گیری: مقایسۀ متن نسخه‎های خطی عُمدةالکتاب،  بَیانُ الصَناعات،  قَطَفُ الأزهار،  دُرُ المَکنون،  تُحَفُ الخَواص، صُبح الأعشی و کتاب‎آرایی در تمدن اسلامی  نشان داد در تمام منابع ذکر شده به‎غیر از عُمدةالکتاب، به دلایلی از قبیل نقص، پراکندگی و ترجمۀ اشتباه نمی‌توان به شیوه‌های ساخت و کاربرد انواع مرکب دست یافت.