در جستجوی انگاره‌ای آموزشی بر پایه پیچیدگی‌های واژگانی و دستوری در دستور نظام‌مند نقش‌گرای هلیدی: بررسی موردی کتاب خواندن و درک مطلب فارسی آموزان غیرایرانی

پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخی برای این پرسش­هاست: (1) در متونِ دشوار، «پیچیدگی»­ بیشتر از نوع «واژگانی» است یا از نوع «دستوری»؟ (2) تعامل «واژگان» و «دستور» در ایجاد دشواری متون چگونه است؟ (3) آیا با استفاده از یافته­های پژوهش، می‌توان انگاره‌ای آموزشی درباره­ی نحوه­ی تعامل واژگان و دستور در ایجاد دشواری متون ارائه نمود؟ به این منظور، 5 متن نوشتاریِ اطلاع رسان از بین 30 متن موجود در کتاب «خواندن و درک مطلب برای فارسی‌آموزان غیرایرانی» سطح پیشرفته (براساس میزان دشواری اعلامی از سوی فارسی‌آموزان و استادان مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی‌(ره) گزینش شد. سپس پیچیدگی زبانی آن متون، از جنبه­ی واژگانی و دستوری به صورت جداگانه و به صورت آماری در چارچوب دستور نظام­مند‌-‌نقش‌گرایِ هلیدی (1985 و 2004) شناسایی و استخراج شد؛ در ادامه، برای تعیین نحوه‌ی تعامل دو عامل واژگان و دستور در ایجاد دشواری، پیچیده‌ترین متنِ پیکره، یک بار با استفاده از «ابزار واژگانی» و بار دیگر با بهره‌گیری از «ابزار دستوری» به صورت دو متن پیچیده‌ترِ دیگر بازنویسی شد و از نظر پرسش‌شوندگان در مورد میزان دشواری متنِ اصلی و دو متنِ بازنویسی شده، آگاهی حاصل شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در ایجاد متون اصیل و طبیعی، از هر دو ابزار واژگانی و دستوری با اختلاف ناچیزی استفاده می‌شود؛ هر‌چند به‌طور متوسط، میزان پیچیدگی واژگانی متونِ نوشتاری بیشتر از نوعِ دستوری آن‌ها است و این موضوع با ادعای پدیدآورنده­ی کتاب مبنی بر اصالت متون انتخابی برای آموزشِ خواندن مطابقت دارد. همچنین، یافته­ها به خوبی نشان می­دهند که پیچیدگی زبانیِ ناشی از واژگان، در جهت عکس پیچیدگی زبانیِ دستوری در میزان دشواری متن عمل می‌کند؛ به عبارت دیگر، افزایش پیچیدگی واژگانی، بالا رفتنِ میزان دشواریِ متن و افزایش پیچیدگی دستوری، باعث ساده­تر شدن متن می­شود. در پایان، با تکیه بر داده­های این پژوهش، طرح اولیه‌ای از یک انگاره­ی آموزشی درباره­ی نحوه­ی تعامل «واژگان» و «دستور» در تأثیرگذاری بر میزان دشواری درک خواندن متون نوشتاری توسط فارسی‌آموزان غیرایرانیِ سطح پیشرفته ارائه گردید.