درآمدی بر جریان روشنفکری ایران با تأکید بر ادبیّات داستانی معاصر

بیداری تاریخی روشنفکران ایرانی، با پیروزی انقلاب مشروطه به اوج خود رسید و در مسیر تازه‌ای افتاد. از جمله عرصه‌هایی که تحوّلات این جریان در آن انعکاس یافته، گونة ادبیّات داستانی است، که در این مقاله کوشیده‌‌ایم تأثیرات ارتباط متقابل این دو جریان فکری و فرهنگی را بررسی کنیم. تأمّلات روشنفکری، همسویی معناداری با مفاهیم مطرح در آثار داستانی معاصر دارند، که بررسی روابط و تأثیرگذاری‌های متقابل آنها می‌‌تواند در کشف ظرفیّت‌های ادبیّات داستانی معاصر ایران راهگشا باشد. در پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوۀ استقرایی، سیر مکتب روشنفکری ایران را طبق جهت‌گیری‌های عمدة روشنفکران، به سه دوره تقسیم کرده‌‌ایم و به فراخور وضع سیاسی ـ اجتماعی زمانه، داده‌هایی متناسب با آن‌جهت‌گیری‌ها در متون داستانی آن دوره به دست داده‌ایم. یافته‌‌ها نشان می‌دهد نسل‌های روشنفکران ایرانی و آثار داستانی هم‌دورة آنها، آزمون و خطاهایی را برای گذار کشور از عقب‌ماندگی تاریخی از سر گذرانده‌اند، امّا همگی در رسیدن به آرمان‌شهر خود ناکام مانده‌اند، که بخش عمده‌ای از ادبیّات داستانی معاصر نیز ترسیم وجوه مختلف همین ناکامی‌هاست. این ادبیّات، آیینة تمام‌نمای تجربة روشنفکری ایران است و به نظر می‌رسد شناخت دقیق این دو تجربة فکری و فرهنگی، راه مناسبی برای شناختن چهرة گذشته و امروز ایرانیان باشد